نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
سید سلمان صفوی، قرآن پژوه، فیلسوف نوصدرایی و استاد حوزه و دانشگاه است. تفسیر ساختاری سوره حمد، تفسیر ساختاری سوره بقره، نهضت انبیا در قرآن، زندگی پس از مرگ در قرآن و عرفان ثقلین برخی از آثار علمی اوست که با قلمی روان به رشته تحریر درآمده و اندیشه های عقلانی اسلام و تشیع را […]
سید سلمان صفوی، قرآن پژوه، فیلسوف نوصدرایی و استاد حوزه و دانشگاه است. تفسیر ساختاری سوره حمد، تفسیر ساختاری سوره بقره، نهضت انبیا در قرآن، زندگی پس از مرگ در قرآن و عرفان ثقلین برخی از آثار علمی اوست که با قلمی روان به رشته تحریر درآمده و اندیشه های عقلانی اسلام و تشیع را به زبان روز با مخاطبین به اشتراک گذاشته است. به بهانه نهم آذرماه سالروز بزرگداشت «شیخ مفید» فقیه و متکلم برجسته ایرانی و اسلامی در گفت و گو با سید سلمان صفوی مرور کوتاهی داریم بر احوال، افکار و اندیشه این عالم و دانشمند برجسته ایرانی.
در یک نگاه کلی آثار شیخ مفید بیشتر حول فقه، اعتقادات و کلام می گردد. حال به نظر شما میراث مکتوب و اندیشه های نظری او چه جایگاهی در سپهر فرهنگی و حتی سیاسی ایران و اسلام دارد؟ حضرت شیخ مفید (۴۱۳-۳۳۶ ق) دژ بلند و مستحکم هویت فکری مکتب تشیع اثنی عشری است. شیخ مفید از یاران خاص امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بود به نحوی که در ظرف سه سال، سه توقیع از امام زمان(عج) به او رسید. هیچ عالمی در دوره غیبت کبرا همچون شیخ مفید نامه از امام زمان(عج) دریافت نکرده است. او یاور فکری حکومت شیعه آل بویه بود.
شیخ مفید نقش بسیار موثری در تحکیم و تقویت هویت تشیع داشته است؛ دراین باره چگونه می توان اقدامات او را دسته بندی کرد؟ شیخ مفید از پیشتازان کلام عقلی، فقه استدلالی ، علوم قرآنی و تاریخ اهل البیت(ع) است. از معروف‌ترین آثار وی، «المُقنَعَه» در علم فقه، «اوائل المقالات» در علم کلام، «الاِرشاد» در شرح حال‌امامان شیعه و «الامالی« در سخنان اهل البیت(ع) است. «المُقنَعَه» در دو بخش تدوین شده است: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادى تشیع است. در این بخش راجع به توحید و صفات حق تعالى، وجوب اعتقاد به انبیا، وجوب اعتقاد به امامت، ولایت اولیاءالله ، وجوب اعتقاد به معاد، وجوب معرفت و عمل به شرایع اسلام و وجوب نماز بحث مى کند. بخش دوم مربوط به فروع فقهى است که از کتاب طهارت شروع مى شود و به کتاب وکالت خاتمه مى یابد. کتاب «اَلإعلام بِما اتّفَقَتْ عَلَیهِ الامامیّه مِنَ الاَحْکام» از کتاب‌های فقهیِ شیخ مفید مشتمل بر مسائل محدودی است که فقیهان امامیه در موافقت آن و عالمان اهل‌سنت در مخالفت با آن، اجماع داشتند. و متمم کتاب «المُقنَعَه» است. شیخ مفید در کتاب «اوائل المقالات» به بررسی مباحث اعتقادی از دیدگاه شیعه و دیگر مذاهب اسلامی پرداخته است. این اثری در حوزه مطالعات مقارنه ای کلام اسلامی است. او موارد اختلافی شیعه و سنی در حوزه اعتقادات را بررسی کرده است. مباحثی مانند توحید، امامت علی(ع)، شفاعت، عصمت انبیا، رجعت، بدا. «کتاب الارشاد» معتبرترین منبع روایی شیعه درباره زندگانی امامان علیهم السلام است. «الأمالى» شیخ مفید از منابع مهم شیعه برای آگاهی از سخنان اهل بیت(ع) در زمینه مسائل اخلاقی، عقیدتی و تاریخی اسلام است.کتاب «الأمالى» در طول هزار سال گذشته، همواره مورد توجه علما و محققین شیعه بوده است.
شیخ مفید را فقیه و متکلم می دانند؛ درتاریخ تشیع معمولاً بزرگانی چون ایشان نظر مساعدی نسبت به فلسفه و عرفان نداشته اند! با این حال برخی معتقدند مرحوم شیخ پرچمدار وفاق عقل و نقل در تشیع بوده است! آیا با این نظر موافق هستید؟ تحلیل شما در این باره چیست؟ فقیر، شیخ مفید را در مقابل فلسفه و عرفان نیافته ام. شیخ مفید خود پرچمدار تفکرعقلی و تهذیب نفس است. شیخ مفید پرچمدار تعامل وحی و نقل و عقل است. شیح مفید با تهجدهای خاشعانه خود نشان داده است که تهذیب نفس را زیربنای ادراک سلیم از وحی و نقل می داند.
آیا مرحوم شیخ مفید به سیستم گفت و گو و مناظرات علمی نیز قائل بوده است؟ در همین راستا آیا گزارشی از اقدامات او در تقریب مذاهب اسلامی نیز وجود دارد؟ هیچ عالم دینی ماهیتاً نمی تواند مخالف گفتگوهای علمی باشد. عالمی اگر مخالف گفتگوی علمی باشد از صفت عالمیت خارج شده است. مناظره های علمی شیخ مفید با قاضی عبدالجبار رهبر مکتب کلامی معتزله بغداد، با علی بن عیسی رُمانی دانشمند معتزلی و قاضی ابوبکر باقلانی رهبر اشاعره مشهور است. شاگرد برجسته او -سید مرتضی- ۱۲۰ مناظره او را در کتابی به نام «العیون» جمع کرده است که اخیراً به فارسی منتشر شده است بنام «مناظرات شیخ مفید با علمای اهل تسنن» ترجمه آقا جمال خوانساری.
اجازه دهید گفت و گو را با یک پرسش کلی اما مهم به پایان ببریم؛ با همه آنچه که بیان کردید شخصیتی چون شیخ مفید برای امروز ما چه پیامی دارد؟ چه در نظر و چه در عمل! شیخ مفید نمونه شامخ نویسنده و عالم متقی و متواضع است. روش شیخ مفید درس گفتگوی محترمانه با عقاید متعارض را به جامعه ما می دهد. شیخ مفید رویکرد انتقادی داشت و در تفکر مقلد نبود بلکه مجتهد بود لذا افکارش دوران ساز شد. تفکر انتقادی و اجتهادی درس مهم شیخ مفید است برای اهل اندیشه امروز. فقیر، شخصاً علاقه شدید به شیخ مفید دارم و از روش علمی او و شخصیت عرفانیش مستفیض شده ام. حضرت شیخ مفید نور چشمم است. شیخ مفید در کتاب «تصحیح اعتقادات الامامیه» که دارای ۲۸ فصل است، در ۱۴ فصل آن با آرای استادش شیخ صدوق در امور اعتقادی مخالفت کرده است و ضمن نقد آنها رای جدیدی بیان کرده است، این روش شیخ مفید با جامعه امروز ما نشان می دهد هیچ متفکر را نباید مقدس و غیر قابل نقد و انتقاد دانست، کاروان علم و اندیشه با تفکر انتقادی علمی، اجتهادی و مستقل پیش می رود.