نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
تاریخچه انجمن اهالی فرهنگ و دوستداران تاریخ و ادب فارسی با رویداد فرهنگی «هزاره فردوسی» آشنا هستند، جشنی که در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به مناسبت هزار سال گذر از در گذشت حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر زبانسرای پارسی به مدت ۵ روز برگزار شد و در آن ده ها تن از بزرگترین چهره های نامدار فرهنگ و ادب ایران و ایران شناسان برجسته غربی حضور داشتند، نام هایی چون عباس اقبال آشتیانی، ملک الشعرای بهار، نصرالله فلسفی، بدیع الزمان فروزانفر، مجتبی مینوی، جلال الدین همایی، احمد بهمنیار، ابراهیم پورداود ،سعید نفیسی، احمد کسروی، مشیرالدوله پیرنیا، صادق رضازاده شفق، رشید یاسمی، عبدالعظیم قریب، وحید دستگردی، محمد علی تربیت و از غربیان آرتور کریستین سن، ولادیمیر مینورسکی، یان ریپکا و هانری ماسه. درباره این رویداد ماندگار بسیار سخن رانده شده است، رخدادی که یکی از دستاوردهایش بنای آرامگاه فردوسی در توس بود. اما کمتر کسی به یاد می آورد که برگزار کننده این جلسه چه نهادی بود: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. نهادی کمتر شناخته شده با اقداماتی ارزشمند که عمر ۹۵ ساله اش در جامعه کوتاه مدت ایرانی شگفت انگیز و ستایش برانگیز است و در طول حیات قابل توجهش شاهد فعالیت شماری از نام آوران فرهنگ ایران زمین بوده است، چهره های ماندگاری که هر یک به نوبه خود از استوانه های بنای رفیع این فرهنگ محسوب می شوند و در انتقال میراث کهن و گرانبار شعر و ادب و حکمت و فرزانگی ایرانی به معاصران نقش بسزایی ایفا کرده اند. از خانه امیربهادر تا انجمن آثار و مفاخر فرهنگی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی امروز در ساختمانی قدیمی و تاریخی در جنوب جغرافیایی تهران مستقر شده است، در خانه بزرگ و زیبای حسین پاشا ملقب به امیر بهادر، وزیر دربار مظفرالدین شاه در محله امیربهادر واقع در سه راهی به همین نام که تقاطع خیابان ولیعصر(عج) با خیابان سرلشکر علی اکبر بشیری. خانه ای که به حسینیه امیربهادر معروف بود و با حدود سه هزار متر مربع وسعت در سال ۱۳۴۶ خورشیدی جهت استقرار انجمن خریدار شد. قدمت این ساختمان به سال ۱۲۷۹ خورشیدی باز می گردد و بازدیدکنندگان از بدو ورود و گذر از در بزرگ و قدیمی آن شاهد حیاط زیبا با دیوارهای بلند هستند و وقتی به عمارت وارد می شوند، از مشاهد تالار بزرگ آئین کاری در طبقه هم کف و سالن زیبای سخنرانی در طبقه بالای آن لذت می برند. انجمن آثار و مفاخر البته در آغاز «انجمن آثار ملی» نام داشت و نخست در سال ۱۳۰۱ خورشیدی به همت گروهی از بزرگان اهل دانش و فرهنگ بر اساس اساسنامه ای در ۱۴ ماده تاسیس شد. هدف اولیه این انجمن «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیمی تاریخی و علمی و صنعتی ایران و نگهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آن ها» عنوان شد. در نخستین اساسنامه انجمن، هدفهای تشکیل آن، چنین بیان شد: تأسیس موزه و کتابخانهای در تهران، ثبت و طبقهبندی آثار ملی ایران، نگهداری مجموعههای نفیس در کتابخانهها و موزهها، بهرهمند ساختن مردم از این مجموعهها از راه تعلیم در مدارس و عرضه آنها در نمایشگاهها، و سرانجام حفظ و احیای صنایع و هنرهای ایرانی. این هدفها در اساسنامه دوره دوم دگرگونیهایی یافت که از آن جملهاند: تجلیل از بزرگان ایران و احیای نام آنان از راه نشر آثار ایشان، ساختن آرامگاه و یا تندیس بزرگان و کمک به تأسیس و یا تکمیل کتابخانهها و موزهها در سایر شهرها. سه دوره فعالیت انجمن فعالیت های این انجمن از بدو تاسیس تا کنون را می توان به سه دوره تقسیم کرد: دوره اول از ۱۳۰۱ خورشیدی تا ۱۳۱۳ خورشیدی که با برگزاری جشن هزاره فردوسی خاتمه می یابد. دوره دوم از آذر ۱۳۲۳ شروع می شود و تا شهریور از ۱۳۶۶ خورشیدی ادامه می یابد. از این تاریخ(۱۳۶۶ خورشیدی) به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی این انجمن با نام جدید انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به فعالیت خود ادامه می دهد. اعضای انجمن (طبق اساسنامه اول و دوم)، با اندکی تغییر شامل ۱۵ تن اعضای مؤسس با عنوان «کمیته انجمن» است. افزون بر این افراد، شماری غیر محدود با عنوان اعضای عمومی و اعضای افتخاری نیز از میان علاقهمندان به علم و صنعت ایران برگزیده میشوند. هیئت مدیره انجمن از رئیس، معاونان او، منشی و تحویلدار، برای مدت یک سال از میان اعضای مؤسس انتخاب میگردند که وظیفه آنها اجرای تصمیمات هیئت مؤسس است. برخی از اعضای مؤسس انجمن در دوره اول شخصیتهایی چون محمدعلی فروغی، حسن مستوفی، حسن پیرنیا، تیمورتاش، کیخسرو شاهرخ بودهاند. در دوره دوم، شخصیتهایی مانند حسن اسفندیاری، حسین علا، علیاصغر حکمت، حسین سمیعی، سید حسن تقیزاده، قاسم غنی و محمد قزوینی با آن همکاری داشتند. دوره اول مهم ترین اقدام انجمن در دوره اول و نخستین اقدام بزرگ و ماندگار آن چنان که عنوان شد، برگزاری هزاره فردوسی و بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی بود. در دوره اول همچنین از ۸ عنوان کتاب در خصوص ابنیه تاریخی ایران و تخت جمشید رونایی شد . دوره دوم فعالیت انجمن از شهریور ۱۳۲۰ تا آذر ۱۳۲۳ به دلیل اشغال ایران توسّط متفقین و تغییر حکومت ایران متوقف شد. در آذر ۱۳۲۳ اساسنامهای جدید تصویب شد و انجمن دوباره شروع به کار کرد. در ۲۲ آذر ماه سال ۱۳۲۲ انجمن به دنبال تصویب اساسنامه ای جدید دوباره آغاز به کار کرد و تا سال ۱۳۵۷ یعنی انقلاب اسلامی فعالیت های مهمی به ثمر رساند. بنای آرامگاه برای بزرگان فرهنگ و ادب ایران زمین یکی از این اقدامات است. در کنار بنای آرامگاه توس، بنای آرامگاه ابن سینا، سعدی، نادرشاه، خیام، شیخ عطار، کمال الملک، باباطاهر ،صائب تبریزی، شیخ روزبهان بقلی، سیبویه، شیخ ابوالحسن خرقانی، شاه شجاع، ابن یمین فرومدی، ابوالحسن بیهقی، اوحدی مراغه از اقدامات این انجمن است. همچنین احداث بنای معظمی در گورستان تاریخی سرخاب تبریز در مجاورت بقعه متبرک سید حمزه و آرامگاه شادوران ثقه الاسلام شهید به یاد سرایندگان و ادبای مدفوق در آذربایجان از فعالیت های مهم انجمن است. کمک به بازسازی بناهای تاریخی ایران در اصفهان، شیراز و خراسان . طبع و نشر آثار بزرگان ایران و کتاب های مربوط به جغرافیای تاریخی شهرهای ایران و باستان شناسی از دیگر فعالیت های انجمن آثار و مفاخر است. همچنین باید از برگزار کنگره بین المللی ابن سینا در سال ۱۳۳۳ خورشیدی و چاپ و انتشار کتاب ها و رسالات فارسی او مشتمل بر ۱۹ اثر، کتاب، جشن نامه ابن سینا در ۴ مجلد و ترجمه جلد اول جشن نامه به زبان فرانسه یاد کرد. یکی دیگر از اقدامات ماندگار انجمن پیش از انقلاب که عموم مردم ایران آن را دیده اند و شاید هر روز از کنار آن ها بگذارند، سفارش به ساخت ۷ طرح سیاه قلم از شعرا و دانشمندان ایران و همچنین ۱۳ تندیس توسط انجمن از جنس گچ، سنگ مرمر، سپری و از جنس برنز از بزرگان ایران زمین است که این آثار توسط زنده یاد استاد ابوالحسن خان صدیقی ساخته شده است: ۱- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر، هدیه دولت ایران به دولت ایتالیا ۲- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر در باغ آرامگاه فردوسی در شهر طوس ۳- مجسمه برنزی عظیم الجثه در باغ نادری در شهر مشهد مقدس ۴- مجسمه نیم تنه خیام از سنگ مرمر در آرامگاه خیام در شهر نیشابور ۵- مجسمه نشسته خیام از سنگ مرمر در پارک لاله تهران ۶- مجسمه ایستاده فردوسی از سنگ مرمر در میدان فردوسی تهران ۷- کتیبه نیم برجسته از صورت کمال الملک در آرامگاه کمال الملک در شهر نیشابور ۸- نیم تنه نادرشاه در موزه نادری آرامگاه نادرشاه در شهر مشهد مقدس ۹- مجسمه امیرکبیر در ایتالیا ۱۰- مجسمه یعقوب لیث صفاری در زابل ۱۱- مجسمه بوعلی سینا از سنگ مرمریت در شهر مشهد مقدس ۱۲- مجسمه سعدی از سنگ مرمریت در شهر شیراز ۱۳- مجسمه فرشته عدالت از سنگ مرمریت در کاخ دادگستری دوره سوم در سال ۱۳۶۵ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد که انجمن آثار ملّی با تغییری مختصر در وظایف و تغییر در نام به «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» تبدیل شود. با هیئت امنایی شامل ریاست جمهوری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر فرهنگ و آموزش عالی و استادان و علمایی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی. در نیمه دوم سال ۱۳۷۰ اعضای تکمیلی هیأت امنای انجمن به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مدیر اجرایی انجمن برای راهاندازی آن تعیین گردید و در سال ۱۳۷۳ مجدداً آغاز به کار کرد. انجمن از زمان تصویب اساسنامه در سال ۱۳۶۶ هـ . ش در شورای عالی انقلاب تا تصویب متمم اساسنامه در ۱۳۷۳ هـ . ش – که از آن میتوان به عنوان قانون تأسیس انجمن نام برد – فعالیت خاصی نداشت و تنها به چاپ ۱۱ جلد کتاب که در قبل از انقلاب سفارش آنها را داده بود، اقدام نمود. اما از سال ۱۳۷۳ هـ . ش فعالیت های انجمن آغاز گردید. انجمن در طول فعالیت خود از ۱۳۷۳هـ .ش تا کنون مبادرت به برگزاری بیش از ۱۸۸ مراسم بزرگداشت در تهران و ۴۲ مراسم در شهرستانها و همچنین ۱۲ مراسم نکوداشت برای مفاخر ایران و اسلام (شخصیتهای بینالمللی) کرده است.
تاریخچه انجمن
اهالی فرهنگ و دوستداران تاریخ و ادب فارسی با رویداد فرهنگی «هزاره فردوسی» آشنا هستند، جشنی که در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به مناسبت هزار سال گذر از در گذشت حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر زبانسرای پارسی به مدت ۵ روز برگزار شد و در آن ده ها تن از بزرگترین چهره های نامدار فرهنگ و ادب ایران و ایران شناسان برجسته غربی حضور داشتند، نام هایی چون عباس اقبال آشتیانی، ملک الشعرای بهار، نصرالله فلسفی، بدیع الزمان فروزانفر، مجتبی مینوی، جلال الدین همایی، احمد بهمنیار، ابراهیم پورداود ،سعید نفیسی، احمد کسروی، مشیرالدوله پیرنیا، صادق رضازاده شفق، رشید یاسمی، عبدالعظیم قریب، وحید دستگردی، محمد علی تربیت و از غربیان آرتور کریستین سن، ولادیمیر مینورسکی، یان ریپکا و هانری ماسه. درباره این رویداد ماندگار بسیار سخن رانده شده است، رخدادی که یکی از دستاوردهایش بنای آرامگاه فردوسی در توس بود. اما کمتر کسی به یاد می آورد که برگزار کننده این جلسه چه نهادی بود: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. نهادی کمتر شناخته شده با اقداماتی ارزشمند که عمر ۹۵ ساله اش در جامعه کوتاه مدت ایرانی شگفت انگیز و ستایش برانگیز است و در طول حیات قابل توجهش شاهد فعالیت شماری از نام آوران فرهنگ ایران زمین بوده است، چهره های ماندگاری که هر یک به نوبه خود از استوانه های بنای رفیع این فرهنگ محسوب می شوند و در انتقال میراث کهن و گرانبار شعر و ادب و حکمت و فرزانگی ایرانی به معاصران نقش بسزایی ایفا کرده اند.
از خانه امیربهادر تا انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی امروز در ساختمانی قدیمی و تاریخی در جنوب جغرافیایی تهران مستقر شده است، در خانه بزرگ و زیبای حسین پاشا ملقب به امیر بهادر، وزیر دربار مظفرالدین شاه در محله امیربهادر واقع در سه راهی به همین نام که تقاطع خیابان ولیعصر(عج) با خیابان سرلشکر علی اکبر بشیری. خانه ای که به حسینیه امیربهادر معروف بود و با حدود سه هزار متر مربع وسعت در سال ۱۳۴۶ خورشیدی جهت استقرار انجمن خریدار شد. قدمت این ساختمان به سال ۱۲۷۹ خورشیدی باز می گردد و بازدیدکنندگان از بدو ورود و گذر از در بزرگ و قدیمی آن شاهد حیاط زیبا با دیوارهای بلند هستند و وقتی به عمارت وارد می شوند، از مشاهد تالار بزرگ آئین کاری در طبقه هم کف و سالن زیبای سخنرانی در طبقه بالای آن لذت می برند.
انجمن آثار و مفاخر البته در آغاز «انجمن آثار ملی» نام داشت و نخست در سال ۱۳۰۱ خورشیدی به همت گروهی از بزرگان اهل دانش و فرهنگ بر اساس اساسنامه ای در ۱۴ ماده تاسیس شد. هدف اولیه این انجمن «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیمی تاریخی و علمی و صنعتی ایران و نگهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آن ها» عنوان شد. در نخستین اساسنامه انجمن، هدفهای تشکیل آن، چنین بیان شد: تأسیس موزه و کتابخانهای در تهران، ثبت و طبقهبندی آثار ملی ایران، نگهداری مجموعههای نفیس در کتابخانهها و موزهها، بهرهمند ساختن مردم از این مجموعهها از راه تعلیم در مدارس و عرضه آنها در نمایشگاهها، و سرانجام حفظ و احیای صنایع و هنرهای ایرانی. این هدفها در اساسنامه دوره دوم دگرگونیهایی یافت که از آن جملهاند: تجلیل از بزرگان ایران و احیای نام آنان از راه نشر آثار ایشان، ساختن آرامگاه و یا تندیس بزرگان و کمک به تأسیس و یا تکمیل کتابخانهها و موزهها در سایر شهرها.
سه دوره فعالیت انجمن
فعالیت های این انجمن از بدو تاسیس تا کنون را می توان به سه دوره تقسیم کرد: دوره اول از ۱۳۰۱ خورشیدی تا ۱۳۱۳ خورشیدی که با برگزاری جشن هزاره فردوسی خاتمه می یابد. دوره دوم از آذر ۱۳۲۳ شروع می شود و تا شهریور از ۱۳۶۶ خورشیدی ادامه می یابد. از این تاریخ(۱۳۶۶ خورشیدی) به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی این انجمن با نام جدید انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به فعالیت خود ادامه می دهد. اعضای انجمن (طبق اساسنامه اول و دوم)، با اندکی تغییر شامل ۱۵ تن اعضای مؤسس با عنوان «کمیته انجمن» است. افزون بر این افراد، شماری غیر محدود با عنوان اعضای عمومی و اعضای افتخاری نیز از میان علاقهمندان به علم و صنعت ایران برگزیده میشوند. هیئت مدیره انجمن از رئیس، معاونان او، منشی و تحویلدار، برای مدت یک سال از میان اعضای مؤسس انتخاب میگردند که وظیفه آنها اجرای تصمیمات هیئت مؤسس است. برخی از اعضای مؤسس انجمن در دوره اول شخصیتهایی چون محمدعلی فروغی، حسن مستوفی، حسن پیرنیا، تیمورتاش، کیخسرو شاهرخ بودهاند. در دوره دوم، شخصیتهایی مانند حسن اسفندیاری، حسین علا، علیاصغر حکمت، حسین سمیعی، سید حسن تقیزاده، قاسم غنی و محمد قزوینی با آن همکاری داشتند.
دوره اول
مهم ترین اقدام انجمن در دوره اول و نخستین اقدام بزرگ و ماندگار آن چنان که عنوان شد، برگزاری هزاره فردوسی و بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی بود. در دوره اول همچنین از ۸ عنوان کتاب در خصوص ابنیه تاریخی ایران و تخت جمشید رونایی شد .
دوره دوم
فعالیت انجمن از شهریور ۱۳۲۰ تا آذر ۱۳۲۳ به دلیل اشغال ایران توسّط متفقین و تغییر حکومت ایران متوقف شد. در آذر ۱۳۲۳ اساسنامهای جدید تصویب شد و انجمن دوباره شروع به کار کرد. در ۲۲ آذر ماه سال ۱۳۲۲ انجمن به دنبال تصویب اساسنامه ای جدید دوباره آغاز به کار کرد و تا سال ۱۳۵۷ یعنی انقلاب اسلامی فعالیت های مهمی به ثمر رساند.
بنای آرامگاه برای بزرگان فرهنگ و ادب ایران زمین یکی از این اقدامات است. در کنار بنای آرامگاه توس، بنای آرامگاه ابن سینا، سعدی، نادرشاه، خیام، شیخ عطار، کمال الملک، باباطاهر ،صائب تبریزی، شیخ روزبهان بقلی، سیبویه، شیخ ابوالحسن خرقانی، شاه شجاع، ابن یمین فرومدی، ابوالحسن بیهقی، اوحدی مراغه از اقدامات این انجمن است. همچنین احداث بنای معظمی در گورستان تاریخی سرخاب تبریز در مجاورت بقعه متبرک سید حمزه و آرامگاه شادوران ثقه الاسلام شهید به یاد سرایندگان و ادبای مدفوق در آذربایجان از فعالیت های مهم انجمن است.
کمک به بازسازی بناهای تاریخی ایران در اصفهان، شیراز و خراسان . طبع و نشر آثار بزرگان ایران و کتاب های مربوط به جغرافیای تاریخی شهرهای ایران و باستان شناسی از دیگر فعالیت های انجمن آثار و مفاخر است. همچنین باید از برگزار کنگره بین المللی ابن سینا در سال ۱۳۳۳ خورشیدی و چاپ و انتشار کتاب ها و رسالات فارسی او مشتمل بر ۱۹ اثر، کتاب، جشن نامه ابن سینا در ۴ مجلد و ترجمه جلد اول جشن نامه به زبان فرانسه یاد کرد.
یکی دیگر از اقدامات ماندگار انجمن پیش از انقلاب که عموم مردم ایران آن را دیده اند و شاید هر روز از کنار آن ها بگذارند، سفارش به ساخت ۷ طرح سیاه قلم از شعرا و دانشمندان ایران و همچنین ۱۳ تندیس توسط انجمن از جنس گچ، سنگ مرمر، سپری و از جنس برنز از بزرگان ایران زمین است که این آثار توسط زنده یاد استاد ابوالحسن خان صدیقی ساخته شده است:
۱- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر، هدیه دولت ایران به دولت ایتالیا
۲- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر در باغ آرامگاه فردوسی در شهر طوس
۳- مجسمه برنزی عظیم الجثه در باغ نادری در شهر مشهد مقدس
۴- مجسمه نیم تنه خیام از سنگ مرمر در آرامگاه خیام در شهر نیشابور
۵- مجسمه نشسته خیام از سنگ مرمر در پارک لاله تهران
۶- مجسمه ایستاده فردوسی از سنگ مرمر در میدان فردوسی تهران
۷- کتیبه نیم برجسته از صورت کمال الملک در آرامگاه کمال الملک در شهر نیشابور
۸- نیم تنه نادرشاه در موزه نادری آرامگاه نادرشاه در شهر مشهد مقدس
۹- مجسمه امیرکبیر در ایتالیا
۱۰- مجسمه یعقوب لیث صفاری در زابل
۱۱- مجسمه بوعلی سینا از سنگ مرمریت در شهر مشهد مقدس
۱۲- مجسمه سعدی از سنگ مرمریت در شهر شیراز
۱۳- مجسمه فرشته عدالت از سنگ مرمریت در کاخ دادگستری
دوره سوم
در سال ۱۳۶۵ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد که انجمن آثار ملّی با تغییری مختصر در وظایف و تغییر در نام به «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» تبدیل شود. با هیئت امنایی شامل ریاست جمهوری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر فرهنگ و آموزش عالی و استادان و علمایی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی. در نیمه دوم سال ۱۳۷۰ اعضای تکمیلی هیأت امنای انجمن به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مدیر اجرایی انجمن برای راهاندازی آن تعیین گردید و در سال ۱۳۷۳ مجدداً آغاز به کار کرد. انجمن از زمان تصویب اساسنامه در سال ۱۳۶۶ هـ . ش در شورای عالی انقلاب تا تصویب متمم اساسنامه در ۱۳۷۳ هـ . ش – که از آن میتوان به عنوان قانون تأسیس انجمن نام برد – فعالیت خاصی نداشت و تنها به چاپ ۱۱ جلد کتاب که در قبل از انقلاب سفارش آنها را داده بود، اقدام نمود. اما از سال ۱۳۷۳ هـ . ش فعالیت های انجمن آغاز گردید. انجمن در طول فعالیت خود از ۱۳۷۳هـ .ش تا کنون مبادرت به برگزاری بیش از ۱۸۸ مراسم بزرگداشت در تهران و ۴۲ مراسم در شهرستانها و همچنین ۱۲ مراسم نکوداشت برای مفاخر ایران و اسلام (شخصیتهای بینالمللی) کرده است.
اعضای هیأت مدیره فعلی انجمن:
دکتر محمود شالویی (رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی)
دکتر مهدی محقق
دکتر حسن بلخاری قهی
حجت السلام و المسلمین دکتر عبدالحسین خسرو پناه
دکتر مهدی جمالی نژاد
دیدگاه بسته شده است.