مراسم بزرگداشت مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا رحیم ارباب با حضور جمع زیادی از علاقه مندان به حوزه اندیشه اسلامی، ‏چهارشنبه سوم بهمن ماه ۱۳۹۷ در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد. ‏

به گزارش روابط عمومی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ،دراین مراسم حسن بلخاری، رییس انجمن، منوچهر صدوقی سها، عضو ‏شورای علمی انجمن، اکبر ثبوت، استاد و پژوهشگر فلسفه و تاریخ، احمد کتابی، استاد بازنشسته پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی ‏و محمد حسین ریاحی، اصفهان پژوه، درباره شخصیت علمی و سلوک اجتماعی این فقیهِ فقید سخن گفتند.‏

حسن بلخاری درابتدای این نشست گفت: «شاگرد بلندمرتبۀ مرحوم میرزا جهانگیرخان قشقایی و استاد گرانقدر دکتر جلال‌الدین ‏همایی یعنی مرحوم آیت‌العظمی رحیم ارباب، متولد ۱۲۵۹ شمسی و متوفای ۱۹ آذرماه ۱۳۵۵ هجری شمسی بود وجه تسمیه‌اش  ‏به ارباب بدین دلیل بود که خاندانش در چرمهین (از توابع شهرستان لنجان استان اصفهان) دارای مکانت و ملکیت و شرافت بودند، ‏گرچه خود، نام اول خویش یعنی رحیم را بیشتر دوست می‌داشت: روزی به دیدار حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی می‌رود ساده و ‏بی‌تکلف در بیرونی منزل ایشان می‌نشیند و می‌خواهد به حضرت آقا برسانند رحیم از اصفهان آمده شما را زیارت کند، آقای بروجردی ‏می‌گویند هرچه سریع‌تر ایشان را راهنمایی کنید و سپس فرمودند: نگویید رحیم آمده، بگویید ارباب آمده و خطاب به مرحوم ارباب ‏گفتند: شما ارباب هستید.» اودرادامه اضافه کرد: «حیات سراسر اخلاق و ورع و پارسایی و حکمت و معرفت او نیز نشان می‌دهد نام ‏رحیم حقیقی و ارباب مجازی بوده است. جلال‌الدین همایی در ابتدای التفهیم، کتاب را با بیان عناوینی چون شیخ معظم، استاد ‏مکرم، علامۀ العلماء، وحید عصر، قریع دهر، مصباح انوار الفقاهه و الدرایه، نبراس‌ لوامع‌الحکمه و الهدایه، عالِم عامل، ‏جامع‌العلوم و الادب، قبلۀ اولی‌الالباب، مولانا و مقتدانا، به استاد خویش رحیم ارباب تقدیم نموده است و این حاکی از جایگاه رفیع ‏علمی و اخلاقی این فقیه بزرگوار است.» بلخاری با اشاره وجوه برجسته شخصیتی مرحوم ارباب اضافه کرد: «تمامی کسانی که ‏حضرت ایشان را می شناسند می دانند او جامعِ کامل فقاهت، اخلاق، حکمت و عرفان بود. سیر و سلوک حیاتش به کمال نشان می ‏دهد به درک این حقیقت زرین و کیمیای برین رسیده بود که تعالی و کمال جان، در گرو اتحاد حقایق چهارگانه فوق است. او به ‏یقین می دانست تا اخلاق به حکمت تعالی نیابد و تا حکمت به اخلاق خالص نگردد و تا شریعت به فقاهت، استوار نگردد، یقیننا ‏حقیقت، مشهود و منظور جان سالک نگردد.» اودرپایان سخنان خود گفت: «داستانی در کتاب ارباب معرفت، اثر جناب محمد ‏حسین ریاحی بیان شده که نشان می دهد مرحوم ارباب چگونه به بطن و باطن هدایت، بویژه هدایت جوانانی که جانی پاک دارند اما ‏مدعی اند، آگاه بود و چه فروتنانه و مهربانانه، کلام و استدلال آنان را در فارسی خواندن نماز شنید و حتی در مواردی با آنان همنوا ‏شد، اما سپس دقیق و آگاه و خردپسند روشن ساخت چرا نماز باید به عربی خوانده شود و نمی توان آن را به زبانی غیر عربی خواند. ‏همان ادبیات متعالی و گرانقدری که امامان معصوم شیعه علیهم السلام مروج و بانی آن بودند.»‏

مجتهد به معنای واقعی کلمه
اکبر ثبوت دومین سخنران این برنامه بود. اوگفت: «مرحوم ارباب اگرچه که فقیه بزرگی بود، اما استاد بزرگ ریاضیات هم بود. ‏مرحوم استاد جلال الدین همایی خودشان به من فرمودندکه من جبر، مقابله، هندسه سطحی و استدلالی و فن استخراج تقویم را در ‏محضر آقای ارباب فراگرفتم؛ به نظر من همین گواهی مرحوم همایی دراین مورد ودرباره تسلط آن مرحوم بر ریاضیات کافی است.» ‏او درادامه اضافه کرد: «مرحوم ارباب حکیم بزرگی بود، البته در حکمت مقلد نبود که مجتهد بود، نه از ملاصدرا تقلید می کرد و نه ‏مقلد ابن سینا و دیگران بود، درعین حال که به آنها حرمت می نهاد، نظر و رای خودرا درمسائل حکمی داشت والبته کتب حکما مثل ‏آثار بوعلی و آحوند کاشی راهم تدریس می کرد.» ثبوت ادامه داد: «او همچنین فقیهی بسیار بزرگ ومجتهد به معنای واقعی بود، ‏متاسفانه سال هاست که کلمه «مجتهد» از معنی واقعی خودش فاصله گرفته است. به قول مرحوم استاد شهید مرتضی مطهری، ما ‏تعدادی «اخباری» می بینیم که با فکر اخباری، اجتهاد می کنند و نهایت کاری که انجام می دهند این است که مابین اقوال مختلف، ‏یک قول را به عنوان فتوای خودشان اختیار و عرضه می کنند، اما مرحوم ارباب به هیچ روی اینگونه نبودند.» مولف کتاب آخوند ‏خراسانی و شاگردانش، اضافه کرد: «مرحوم ارباب درعلم اصول هم مجتهد بودند، یعنی اکتفا به آنچه که از گذشته وجودداشت، ‏نداشتند، بلکه یک شیوه تازه ای به عنوان روش بینابین اصولی و اخباری را انتخاب کردند و درفقه هم اکتفا به این نمی کردند که ‏صرفا سخنان گذشتگان را تکرار کنند؛ در بسیاری موارد نو آوری هایی در نظریات آن مرحوم مشاهده می شود، به خصوص در مسئله ‏ارث بردن زن از تمام ماترک که امروز ما بعد از سال های سال به این نظریه رسیده ایم، درحالی که آن مرحوم این نظریه را حدود ‏‏۸۰ سال پیش به صراحت اعلام کرده اند.» ثبوت درپایان سخنان خود گفت: «مرحوم ارباب، شجاعت غریبی دربیان آرای خودش ‏داشت. یکبار خودشان می فرمودندکه تا آنجا که من به یاد دارم، قالب مراجع متاخر، معتقد به طهارت اهل کتاب بودند و از آنها ‏نام میبرند؛ افرادی چون شیخ عبدالکریم حائری، سید ابولحسن اصفهانی، حاج آقا حسین بروجردی، سید محسن امین ‏وتعداددیگری از مراجع تقلید، همه اینها معتقد به این مسئله بودند، ولی هیچکدام شجاعت این که تصریح به این قضیه کنند را ‏نداشتند؛ اما مرحوم ارباب چنان شجاعتی داشت که به صراحت نظر خودرا درباره طهارت اهل کتاب بیان کرده بود.»‏

شاگردِ استادان بزرگ فقه و فلسفه
درادامه این جلسه منوچهر صدوقی سها سخنرانی کرد. او درابتدای سخنان درباره جهانگیرخان قشقایی، استاد اصلی حاج آقا رحیم ‏ارباب گفت: «از جهانگیر خان قشقایی مثل سایر حکما اثرمکتوبی موجود نیست، چند سال پیش مرحوم سیف ا… وحیدنیا چند ‏صفحه از مرحوم وحید دستگردی را به بنده دادند که دربردارنده تقریرات درس منظومه جهانگیرخان به دستخط مرحوم دستگردی ‏بود که خوشبختانه، به همت انتشارات مولی به چاپ رسیده است، جهانگیر خان درمقدمات این مطالب می گوید که اهل حکمت ‏وطلاب آن باید خیلی در حفظ شریعت دقیق باشند، دلیل آن هم این است که اگر فرضا یک فقیهی مرتکب معصیت شود، هیچ ‏کسی نمی گوید که فقهات او منجر به این مسئله شده که می گویند معصیتی انجام شده و مرتکب آن، فقه هم خوانده است، اما اگر ‏طلبه و معلم حکمت باشد، می گوینداین ضلالت حکمت بوده که دراین فرد ظهور کرده است، چون شرافت ذاتی فقه برای آن ها ‏مسلم است، اما اگر اهل حکمت این گونه باشند، آن را ناشی از ظهور فسق حکمت می دانند؛ البته این روزها به امثال ماهم چوب ‏این مسئله می خورد.» اودرادامه سخنان خود گفت: «بنده هم مرحوم ارباب را زیارت کرده بودم وهم یکی از شاگردان مهم ایشان که ‏مرحوم میرزا محمد ظاهری اردبیلی بود، یک بار هم در خاطرم هست که در گذشته دررادیو، سخنرانی از مرحوم استاد همایی پخش می ‏کردند که به مناسبتی از اقای ارباب نام بردند و درهمان هنگام دررادیو گریستند.» صدوقی سها به ملاقات خود بامرحوم ارباب هم ‏اشاره کرد و ادامه داد: «بنده به همراه آقای حسین آهی در اصفهان به زیارت مرحوم ارباب رفتیم؛ تا جایی که دریاد دارم منزلشان ‏حوالی مسجد سید دراصفهان بود، منزل بزرگی بود؛ وارد شدیم ،ایشان کنار کرسی نشسته بودند و پولکی میل می کردند، عبا بر تن ‏نداشتند و جلوس کرده بودند وبا هزار افسوس چشم جهان بینشان بسته شده بود {دراواخر عمر نابینا شده بودند}درهمین حال به ‏یاد این بیت ضیاء العرفای رازی که از استادان ملاصدرا بود افتادم: زنهار ضیا علاج چشمت نکنی – اوضاع زمانه را ندیدن خوشتر.» ‏مولف کتاب تاریخ حکما و عرفای متاخر بر ملاصدرا اضافه کرد: «سوالاتی از ایشان کردم؛ یکی از سال تولدشان بود، تردید دارم که ‏‏۱۳۹۷ یا ۱۳۹۹ قمری را گفتند؛ درباره درس آخوند کاشانی هم فرمودند که من ۱۲ سال خدمت جهانگیر خان قشقایی و آخوند ‏کاشانی درس خواندم، بالاخص در خدمت آخوند کاشانی، شَوارقُ الالهام فی شَرح تَجریدِ را خواندم ودو دوره شرح منظومه سبزواری؛ ‏درباره جهانگیر خان هم فرموند که شاگرد آقا محمد رضا قمشه ای و میرزا حسن نوری، فرزند ملاعلی نوری بود که او درحقیقت رییس ‏حکمای متاخر ایران بوده است.»‏

فقیه با تقوا
اما پس از سخنان صدوقی سها، احمد کتابی به بیان خاطراتی از مرحوم ارباب پرداخت و گفت: «در یکی از اعیاد مذهبی که احتمالا ‏عید غدیر بوده است، مرحوم ارباب مجلسی داشتند که درآن اکثر علمای شهر به دیدن ایشان می آیند؛ به مناسبتی، فردی که درذی ‏طلبگی بوده، بی اختیار بیان می کند که فلان فرد، تارک نماز است، مرحوم ارباب که معروف به حلم و بردباری بودند و حتی یکبار ‏عصبانیت ازایشان دیده نشده بود، برافروخته می شوند وبا عتاب به او می گویند که مگر شما همه شبانه روز با آن فرد بوده اید که ‏چنین حکمی می کنید؛ این حاکی از تقید فراوان آن مرحوم به رعایت تقوا بود.» اودرادامه به سلوک مرحوم ارباب درایام قحطی آذوقه ‏در جنگ جهانی اول هم اشاره کرد و افزود: «در دوره قحطی در جنگ جهانی اول، تعداد زیادی از مردم متاسفانه در اثر گرسنگی از ‏بین رفتند، دراصفهان هم شدت این قحطی بسیار بود و در معابر عمومی همه اموات روی زمین مانده بودند، مشهور است که حاج ‏اقا رحیم ارباب درآن دوره، تمام دارایی خودرادراختیار قحطی زدگان قرار داده بودند؛ فقط چندکتاب را نگه داشته بودند و بعدها نقل ‏می کردند که من گناه کردم و مقصرم و باید این چند کتاب راهم می فروختم و صرف قحطی زدگان می کردم.» کتابی درپایان تاکید کرد: ‏‏«اززبان خود مرحوم ارباب نقل است که فرموده بودند من درتمام عمرم حتی یک کلمه غیبت نکرده ام؛ این چیز کوچکی نیست و ‏بسیار مهم و باارزش است.»‏

حاج آقا رحیم ارباب و اتحاد مسلمانان
سخنران پایانی این برنامه محمد حسین ریاحی مولف کتاب «ارباب معرفت» بود. او طی سخنانی گفت: «خواستگاه تربیتی مرحوم ‏ارباب دراصفهان بوده، نقش اصفهان در بیان علوم و دانش های اسلامی و ایجاد مکاتب مختلف علمی بسیار مهم است، این شهر به ‏نحوی مرکزیت علمی داشته و بسیاری از دانشمندان بزرگ ما دراینجا پرورش یافتند و شاگردان زیادی را هم به جامعه علمی ایران ‏عرضه کردند.» او افزود: «مرحوم ارباب حاصل چنین مکتبی است؛ امروز در تخت فولاد اصفهان تعدادی زیادی از این دانشمندان ‏مدفون اند و مزار خود آن مرحوم هم محلی برای انس اهل معرفت است.» اوتاکید کرد: «مرحوم ارباب تاکید براتحاد مسلمین ‏داشتند و باعلمای بزرگ اهل سنت هم ارتباط داشتند وهمواره به دنبال رفع تفرقه درعالم اسلام بودند.»‏

درپایان این برنامه هم از کتاب «ارباب معرفت» تالیف محمد حسین ریاحی رونمایی و لوح تقدیر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ‏خانواده مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا رحیم ارباب(ره)، اهداشد.‏

‎‎

‎