گزارش مراسم بزرگداشت دکتر غلامرضا اعوانی در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

مراسم بزرگداشت دکترغلامرضا اعوانی رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی چهارشنبه ۲۶ دی ماه ۱۳۹۷، باحضور استادان و جمع زیادی از علاقه‌مندان به حوزه فلسفه و حکمت در تالار شهید مطهری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در این مراسم دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن؛ دکتر مهدی محقق، رئیس هیأت مدیره انجمن؛ دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم؛ دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم؛ دکتر سید مصطفی محقق داماد، رئیس گروه علم و عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد منوچهر صدوقی‌سها، عضو شورای علمی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخن پرداختند.

اعوانی؛ سنت گرای بلند مرتبه
حسن بلخاری در ابتدای این برنامه گفت: «استاد دکتر غلامرضا اعوانی از جمله سنّت‌گرایان بلندمرتبۀ ایرانی است. سنّت‌گرایانی که بر بنیاد تعریف سنّت، سنّت را با چهار ویژگی وحیانیت، استمرار، اثبات و تجسم می‌شناسند؛ یعنی امری جاودان و جاری در حیات انسانی که منشایی و حیانی داشته و برکتی مستمر و الهی است، امری که صدق و صفا اسباب تحقق آن و هنر، معماری، فنون، علوم و سلوک فردی تجسم آن است. این ویژگی آخر سبب گردید سنّت‌گرایان در حکمت‌ورزی خود به ابعاد مختلف، من‌جمله هنر و معماری، نظری ویژه و بسیار قابل تأمل داشته باشند.» او ادامه داد: «در باب استاد اعوانی کتاب ایشان با عنوان حکمت و هنر معنوی، مثال‌زدنی است و خود نمونه‌ای آشکار از تحقق سنّت در اندیشه و حیاتشان. ایشان که از نظر نگارنده مصداق اتمّ مفهوم هنر به عنوان جامع فضیلت‌ها در اندیشۀ ایرانی و حکیم در عرصۀ قرآنی هستند، غیر از آن، به تأملات نظری در باب هنر نیز توجه نموده و در باب آن تحقیق کرده‌اند؛ امری که در موارد مشابه کمتر می‌توان از آن سراغی گرفت. به عنوان مثال در تبیین مبادی مابعدالطبیعی هنر، هنرِ مقدس را برخلاف غربیان، اعتباری و ذهنی ندانسته و برای آن واقعیت عینی قائل‌اند. دلایل لطیف ایشان که کاملاً متأثر از همان مفهوم عمیق و ژرف سنّت است عبارتند از: ۱-اصل تجلّی و ظهور اسمای حسنای الهی در پهنۀ عالم و قواعد حاکم بر آن، که مؤثر و نافذ در ظهور آثار هنری (البته در حد انسانی) هستند. صفاتی چون خالقیّت، باری و مصوّر در آیۀ شریفه: «هُوَ اللهُ الخَالِقُ البَارِئ المُصَوِّرُ لَهُ الأسمَاء الحُسنَی» صفاتی است که با هنر ارتباط دارد ۲-اصل شهودی و معقول بودن هنر که می‌تواند موجب انتباه و بیداری و کمال انسان شود و راه آدمی را در وصول به حقیقت هموار کند.»  بلخاری در ادامه سخنان خود گفت:« تأکید استاد اعوانی بر رمز و تمثیل در هنرِ مقدّس، پاسخی غیرمستقیم به آن محققان و مورخانی است که حیاتِ پیامبر را فاقد رمز انگاشته و از همین رو، فاقد بستری برای شکل‌گیری خلاقیت‌های هنری در عرصۀ هنرهای تجسمی می‌دانند، در حالی که پیامبر را سیری عظیم بود در معراج، و شرح و بیانشان از این سیر، چه تأثیر عظیم و شگرفی نهاد در سرایش معراج‌نامه‌ها و نیز نگارگری‌های عظیم مراحل معراج، به‌ویژه اثر استثنایی سلطان محمد، نگارگر مکتب تبریز دوم.» او اضافه کرد:« استاد اعوانی بر این بنیاد، یکی از خصوصیاتِ هنرِ مقدس را بیان رمزی و تمثیلی (سمبلیزم) دانسته و در شرح این معنا چنین متذکر می‌شوند: سمبل به معنای انداختن یا پرتاب کردن است یعنی مثل سکویی است که انسان در آن ایستاده و از آنجا به مراتب عالی پرتاب می‌شود. یک سمبل مثل آیینۀ شفافی است که حقایقِ عالمِ ملکوت را جلوه‌گر می‌‌کند. یک سمبل، یک امر وجودی است و اساس وجود بر سمبلیزم است. قرآن مبتنی بر سمبلیزم است، یعنی برای ما مثالی می‌زند و با آن مثال یک قاعده و اصل وجودی را برای‌مان تبیین می‌کند، «وَ تِلکَ الأمثَالُ نَضرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا یَعقِلُهَا إلا العَالِمُونَ»؛ یعنی ما این مثال‌ها را می‌زنیم، ولی آن عالِم است که معنای حقیقی مثال و رمز را درمی‌یابد و از معنای ظاهری به معنای حقیقی رسوخ می‌کند. اصولاً سمبلیزم اساس خلقت و اساس وحی الهی است و هنر مقدس مبتنی بر علم سمبلیزم است؛ یعنی هر چیزی در هنر مقدس در واقع رمز یک حقیقت برتر است، رمزی است که انسان را به حقایق برتر هدایت می‌کند و به مثل اعلاء می‌رساند و در نتیجه باعث نوعی شهود محض می‌شود.» رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد:« در نظر استاد اعوانی یک سمبل، برخلاف آنچه امروزه تصور می‌کنند وضعی و قراردادی نیست، یک امر حقیقی و وجودی است و سمبل حقیقت را طبق یک قانون وجودی بیان می‌کند، سمبل در عین این‌که در یک صورت ظاهر شده است، در عین حال راه به بی‌نهایت دارد. انسان را به بی‌نهایت و به طرف حق هدایت می‌کند و شفافیت دارد. مثل آیینه در عین این‌که یک چیز است ولی انسان را به حقایقی مطلق هدایت می‌کند. حالا آیا به این معنی است که هر هنرمند سنّتی از سمبلیزم آگاه است؟ ممکن است آگاه باشد یا نباشد. ولی وحی و جهان‌بینی دینی او را در حالتی قرار می‌دهد که حقایق را از طریق ایمان شهود می‌کند، چون مؤمن و معتقد است با فراست ایمانی و اتصال به سنّت دینی این حقایق را مشاهده می‌کند و آن را در هنر خودش متجّلی می‌سازد. سمبلیزم در هنر غیردینی اصلاً وجود ندارد، مگر به معنای کاذب و قراردادی که هیچ اصل و اساسی در آن وجود ندارد. چنان‌که قبلاً ذکر شد، هنر تابع قوانین ظهور است؛ اما ظهور و اظهار که از مقوّمات آفرینش هنری است تابع چه قوانینی است؟ ارتباط میان آن‌ها و ما با حق و خلق چیست؟ مثلاً از قوانین ظهور یکی این است که ظاهر در مظهر ظهور کرده است و در عین ظهور پنهان است. حق ظاهر است و در عین حال، منزّه از ظهور است؛ یعنی در مرتبۀ ذات، تنزیه محض است ولی در عین حال در اثر خودش ظهور دارد یا به تعبیر ابن‌عربی، «هو لا هو» است، یعنی هم در آثار خود هست و هم نیست..»
او درادامه پایان تاکید کرد:«اما این حقیر پیش از آن‌که دانش‌پژوه خرمن حکمت هنر ایشان باشد، دلباختۀ سلوک و مهربانی بسیار محمود و پسندیدۀ ایشان است. سلوکی که این حکیم معنوی را مصداقی اتمّ از آن حکیمان بلندمرتبه و ستایش‌شده‌ای (در قرآن) قرار می‌دهد که گوهرِ نظر را در عرصۀ عمل صیقل‌زده و در سلوک و آداب رفتار خویش ظاهر نموده‌اند. حکیمانی به جان عالم و عامل، با رفتاری مهربانانه و جوانمردانه که هر مخاطبی را ناخودآگاه شیفتۀ مقام شریف، منیع و بزرگوارانۀ انسانیت خویش می‌کنند. انسانیّتی که در رفتار استاد اعوانی ـ حفظه‌الله ـ بعینه تلألو دارد. از خداوند تبارک و تعالی صادقانه خواهانم عمر پربرکتشان را دراز و سایۀ پُرمهرشان را بر سر حکمت و فلسفۀ این مرز و بوم مستدام بدارد.»

معرفی فرهنگ و فلسفه ایران به جهان
در ادامه این مراسم رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم ایران طی سخنانی درباره غلامرضا اعوانی گفت: «هر جامعه، قوم و مردمی نیازهایی دارند؛ بعضی از نیازها معلوم و شناخته شده‌اند و بعضی ناشناخته‌اند. نیازهای حسی، عاطفی و جسمی مشخص هستند، ولی نیازهای دیگری هم وجود دارند که ما آنها را نمی‌بینیم و می‌گوییم ما به اینها چه نیازی داریم. ما در زمان کنونی به علم و فلسفه نیاز داریم. گرچه گذشتگان نیاز نداشتند. نیاز قبل از تجدد با نیاز بعد از آن، یکی نیست. در گذشته علم را نیاز داشتند و به فلسفه چندان نیازی نداشتند، چون علم به فلسفه شَرَف داشت. امروزه ارزش‌ها دگرگون شده و تغییر کرده‌اند. ما به علم نیاز داریم؛ از دو جهت، یکی از جهت روانشناسی یعنی گویی علم ما را آرام می‌کند و به قدری نیاز ما برآورده می‌شود صرف‌نظر از اینکه برای توسعه و پیشرفت هم به علم نیاز داریم. همچنین به فلسفه نیاز داریم و فکر نمی‌کنم مردم حتی تحصیلکرده‌ها، اگر از آنها بپرسیم به فلسفه چه نیازی دارید، تصدیق کنند که ما به فلسفه نیاز داریم.» رئیس فرهنگستان علوم در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه غلامرضا اعوانی یکی از استادانی است که در معرفی فرهنگ و فلسفه ایران به جهان کمک بسیاری کرده است، گفت: «آشنایی که او با زبان و فرهنگ اروپایی دارد، این امر را محقق کرده که از دو سال پیش به چین برود و در آنجا کاری کرده کارستان، او فلسفه، عرفان و مولانا را در آنجا درس می‌دهد که مورد استقبال همگان قرار گرفته است. امیدوارم دکتر اعوانی در این کار و در کارهای دیگر بتواند قدم‌های مؤثری در آنجا بردارد. عزت اعوانی و عزت همه کسانی که در راه علم و فلسفه قدم برمی‌دارند، این است که انتساب به حق هستند و این انتساب به حق است که انسان را بزرگ می‌کند.»

اعوانی الگوی فرهنگی است
در ادامه این مراسم مهدی محقق، با بیان فعالیت‌های اصلی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، شامل برگزاری بزرگداشت مفاخر علمی و فرهنگی کشور است، گفت: امیدوارم مدیریت و همکاران انجمن شرایطی را به وجود آوردند که نسل جوان بتوانند در این مراسم‌ها شرکت کنند. تاکنون در این انجمن ۱۸۱ جزوه علمی برای بزرگان علمی چاپ شده تا بیشتر شناخته شوند، بزرگانی که باید اسوه و الگو برای جوانان ما قرار بگیرند. و قطعاً جناب آقای دکتر اعوانی یکی از این اسوه و الگوها هستند.»

صداقت فیلسوفانه
چهارمین سخنران این نشست غلامحسین ابراهیمی دینانی بود. او طی سخنانی گفت: «دکتر اعوانی مردی است که صداقت فیلسوفانه در او به خوبی آشکار است. او فلسفه اسلام و غرب را به درستی خوانده و زبان انگلیسی را به خوبی می‌داند. ما امروز مفتخریم که فیلسوفی به نام دکتر اعوانی داریم که کم می‌نویسد و کم می‌گوید ولی زیاد تفکر می‌کند؛ همچون سقراط که یک خط ننوشت، ولی فیلسوف بود، چون فلسفه دغدغه می‌خواهد و کسی که دغدغه ندارد، فیلسوف نیست.»

علم، تواضع و ادب درکنار هم
سید مصطفی محقق داماد هم در این مراسم درباره خصوصیات اخلاقی غلامرضا اعوانی به ایراد سخن پرداخت و گفت: «آنچه در شخصیت دکتر برای من جذاب بود، این است که از حدود ۳۵ سال پیش تاکنون روز به روز به جذبه‌ی شخصیتی او اضافه شده است. در کنار علم، تواضع و ادب در همنشینی با افراد در ایشان بسیار چشمگیر است. آنچه که بر این جذبه می‌افزاید، تواضع، اخلاق، دوستی و مهربانی او است. تاکنون کسی که از دکتر اعوانی بی‌ادبی، بدخواهی و… ندیده است.» او اضافه کرد: «به عنوان یک آشنا با دانش الهیات، باید عرض کنم که ایشان برداشت‌های بسیار زیبایی از قرآن مجید دارند که گاه در نظر هیچ مفسری از قرآن، نمی‌توانیم آنها را ببینیم.»

اعوانی؛ فیلسوف شفاهی
همچنین منوچهر صدوقی‌سها آخرین سخنران این برنامه بود که با اشاره به خصوصیات علمی و شخصیتی غلامرضا اعوانی گفت: «دکتر اعوانی با توجه به دانش وسیعی که دارند، آثار مکتوب خیلی کمی دارند و در واقع باید گفت بیشتر فیلسوف شفاهی هستند. به همراه ایشان در محضر استاد جولستانی اشارات می‌خواندیم و من شهادت شرعی می‌دهم گاه برخی از مشکلاتی که در بحثبه وجود می‌آمد، دکتر اعوانی با تدبر و درایت آن مسائل را حل می‌کردند.

در پایان این مراسم با حضور حسن بلخاری ، سید مصطفی محقق داماد ، سید محمود دعایی ، نجفقلی حبیبی، منوچهر صدوقی‌سها و شهین اعوانی، لوح تقدیر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به دکتر غلامرضا اعوانی اهدا شد.