گزارش مراسم بزرگداشت آیت الله میرزا ابوالحسن جلوه

مراسم بزرگداشت حکیم میرزا ابوالحسن جلوه، فیلسوف و حکیم الهی چهارشنبه ۲۹ خردادماه ۱۳۹۸ درتالار شهید مطهری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزارشد.

در این مراسم حسن بلخاری، رئیس انجمن؛ مهدی محقق، رئیس هیأت مدیره انجمن؛ غیاث‌الدین طه محمدی، رئیس بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا؛ قاسم پورحسن، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی و منوچهر صدوقی‌سها، عضو شورای علمی انجمن سخنرانی کردند.

جلوه وتوجه ویژه او به  فلسفۀ بوعلی سینا
حسن بلخاری درابتدای این برنامه گفت:  می‌دانیم که حضرت استاد آقا میرزا ابوالحسن اصفهانی مشهور و مشتهر به میرزا ابوالحسن جلوه، خود مستقیماً متن جدیدی را تألیف و تصنیف نکرد و آنچه تحت عنوان آثار و تألیفات ایشان در تاریخ حکمت و فلسفۀ ایران مضبوط است در اصل، حواشی و تقریرات دروس ایشان و جمع‌آوری‌شده توسط برخی شاگردان خاص او به‌ویژه سیدعباس موسوی شاهرودی است.این معنا را مرحوم جلوه در خودنگاشت زندگی خود چنین بیان کرده‌اند: «و چون دانستم تصنیف تازه، صعب بلکه غیرممکن است چیز مستقلی ننوشتم ولی حواشی بسیار بر حکمت متعالیه که معروف به اسفار است و غیره نوشته‌ام و اکنون در دست بعضی از طلاب است و محل انتفاع.» اوادامه داد: این آثار عبارتند از: حواشی الشفاء الطبیعیات (السماع الطبیعی)، حواشی علی شرح‌الاشارات و التنبیهات، حواشی علی الحکمه المتعالیه فی الاسفارالاربعه، حواشی علی المبدأ و المعاد، حواشی علی کتاب المشاعر ملاصدرا، حاشیه بر شرح الهدایه‌الاثیریه ملاصدرا، رساله جوهریت صور نوعیه (هذه الکلمات فی اثبات وجود صور النوعیه فی الاجسام و کونها جواهر)، رساله در بیان حادث به قدیم، حواشی بر شرح تجریدالعقائد علاءالدین قوشجی (شرح قوشجی بر تجریدالاعتقاد خواجه نصیر)، تعلیقه بر دره فاخره مولانا جامی و…و البته دو اثر بسیار جالب که یکی تصحیح و حاشیه بر مثنوی معنوی مولانا است و دیگری تعلیقات بر مقدمه شرح فصوص‌الحکم قیصری.این دو اثر اخیر را از این رو جالب می‌دانم که توجّه ویژۀ مرحوم جلوه به مولانا و ابن‌عربی را نشان می‌دهد.
بلخاری درادامه سخنان خود بیان کرد: چنانکه مشهور است و البته صحیح، مرحوم جلوه بیشتر در حوزه فلسفۀ بوعلی کار کرده و در باب حکمت متعالیه، اندیشنده‌ای بسیار ژرف و البته منتقدی صریح بوده، همان انتقاداتی که سبب برافروخته شدن مرحوم جلال‌الدین آشتیانی نسبت به مرحوم جلوه شده است.یکی از شاگردان مرحوم جلوه، این معنا را چنین بیان کرده: «در فلسفه پیروی از مسلک مشائین می‌نماید، تألیفات ابن‌سینا را بزرگ شمرده به تدریس آنها افتخار می‌کند.کتب متأخرین مخصوصاً ملاصدرای شیرازی را تدریس می‌کند اما اهمیّت به آنها نمی‌دهد.خصوصاً به اسفار او که آنها را جمع‌آوری‌شده از کتب دیگران می‌داند و تألیف آن کتاب را به این صورت که هست به شاگردان صدرالمتألهین نسبت می‌دهد که پس از رحلت او نموده باشند.»
استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: چنانچه می‌دانیم مرحوم جلوه از منکران و مخالفان ایدۀ حرکت جوهری صدرا بوده و در برخی رسایل و حواشی خود این معنا را با براهین و ادلّه فلسفی بیان کرده است.محتمل این رأیِ جلوه متأثر از آرای ابن‌سینا و فارابی بوده که حرکت در جوهر را جایز نمی‌دانستند و به‌ویژه ابن‌سینا که در شفاء بر بطلان حرکت جوهری چنین استدلال می‌کرد که: «اگر بگوییم در جوهر حرکت واقع می‌شود مجاز است، چون اگر طبیعت جوهر فاسد شود یا حادث شود دفعی است و میان قوۀ صرف و فعل صرف کمال متوسطی نیست، چون صورت جوهری کم و زیاد نمی‌شود و شدت و ضعف نمی‌یابد.»

اهمیت بزرگداشت حکیم جلوه
مهدی محقق دومین سخنران این برنامه بود.او درابتدای سخنان خود گفت: جایگاه حکیم جلوه در تاریخ فلسفه اسلامی بسیار مهم است.اگر فسلفه اسلامی  و مکاتب آن را مشخص کنیم، یکی از مکاتب آن مکتب مشائی است.اینان پیروان ارسطو هستند؛ استاد بزرگوار ما مرحوم سید محمدکاظم عصار، مشائیان را افرادی معرفی می‌کردند که مشی علمی داشتند یعنی حرکت از علت به سوی معلول.
اوادامه داد: ارسطو بعد از خود پیروانی داشت که آثار آنان درمیان مسلمانان مشهور بود، از جمله این دانشمندان اسکندر افرودیسی، سامستیوس،یحیی النحوی و…اند.مکتب دیگر در تاریخ فلسفه اسلامی، مکتب اشراق بود که این مکتب را با شیخ اشراق یا شهاب الدین سهروردی می‌شناسند و البته شارحان زیادی هم آثار سهروردی را شرح کرده‌اند.همچنین دراین مکتب حکمت بحثی(مبتنی براستدلال) و حکمت ذوقی(مبتنی بر کشف وشهود.مطرح است.همچنین درتاریخ فلسفه مکتب حکمت متعالیه مطرح است که نام آن با ملاصدرا پیوند خورده است.بنابراین میرزای جلوه هم به عنوان چهره‌ای شاخص دراین عرصه به‌خصوص مکتب مشاء مهم و قابل توجه است.
محقق درادامه گفت: میرزای جلوه شاگردان زیادی داشته که از جمله آنها میرزا طاهر تنکابنی، مرحوم آیت الله شاه آبادی و…است و آثار اوهم بیشتر تحشیه و تعلیق برآثار بزرگان بوده است
او تاکید کرد: امیدواریم بزرگداشت چهره‌هایی چون مرحوم جلوه باعث شودتا جریان حکمت و اندیشه دراین کشور زنده بماند و هرروز شاهد شکوفایی هرچه بیشتر مباحث اندیشه‌ای درایران باشیم.

جلوه؛ ذخیره علمی و فرهنگی
سومین سخنران این مراسم غیاث‌الدین طه محمدی بود.او طی سخنانی گفت زنده نگاه داشتن یاد بزرگانی چون جلوه یک امر واجب ملی و کشوری است چون این چهره‌ها ذخائر علمی و فرهنگی کشور ماهستند.بنابراین حفاظت و پاسداشت عناصر عرشی و استثنائی چون حکیم جلوه امری ضروری و بسیار قابل توجه است.
اوادامه داد: جلوه شخصیت جامعی است که می‌تواند برای همه ما به مثابه یک الگو باشد، آنچه خوبان همه دارند او به تنهایی داشته است.لذا چند نقطه عطف در شخصیت جامع او وجوددارد، از جمله اینکه او حکیمان و عارفانی چون مرحوم آیت الله شاه آبادی را تربیت کرد که بعدها این افراد، خود درمقام استاد، شاگردان با عظمتی چوم امام خمینی (ره) را تربیت و پرورش دادند.
طه محمدی تاکید کرد:درهرعصر و زمانی تا روزقیامت باید دردوره‌ای که تاریکی وجوددارد، نورافشانی صورت بگیرد و یکی از عوامل این نورافشانی دردوران ما حضور حکیم بزرگی چون میرزاابولحسن جلوه بوده است.

اهمیت فلسفه ابن سینا نزد میرزای جلوه
درادامه این برنامه قاسم پورحسن سخنرانی کرد.اوگفت:جلوه انتقاداتی را به ملاصدرا وارد می‌کند وبه نظر بنده نقداو برحکمت متعالیه باعث شد که تا سطح بالایی مورد توجه فعالان حوزه حکمت و فلسفه قرار بگیرد.درحقیقت حکیم جلوه و مرحوم آقا محمد رضا قمشه‌ای و آقا علی مدرس بزرگ شده و تحصیل کرده و استاد شده در اصفهان هستند و سپس درتهران درس می‌دهند و وفات می‌کنند و شاگردان آنها هم بسیار متنوعند.
اوافزود: در اصفهان بعد از ملاصدرایا باید حکمت متعالیه می‌خوانند ویا فلسفه ابن سینا؛. به نظر می‌رسد که خودملاصدرا هم تا سطح بالایی متوجه به ابن سینا بوده است، لذا اینکه  حکیم جلوه اینقدر به ابن سینا توجه داشته حاکی از سنت دیرینه‌ای است که درباره توجه به فلسفه سینوی درایران جریان داشته است.

حکیم برجسته حوزه تهران
دربخش پایانی این برنامه هم منوچهر صدوقی سها طی سخنانی گفت:میرزای جلوه یکی از حکمای اربعه حوزه تهران است و نتیجتا اگر ندانیم که حوزه تهران چیست، طبیعتا جلوه راهم نمی توانیم بشناسیم.
او ادامه داد: ادوار فلسفه دراسلام و ایران حدود ۱۰ یا ۱۲ دوره است،دوره اول دوره ترجمه است که برخی از اندیشه ها از یونان ترجمه و به عالم اسلام وارد شد، دوران دوم دوران ظهور فارابی، سپس ظهور ابن سینا و سپس دوران تهافتات با ظهور غزالی است به خصوص اقدامات او که باعت اختتام فلسفه در عالم اسلام شد؛ البته درممالک سنی مذهب؛ ولی درایران این جریان مسکوت ماند. دوران بعدی دوران فترت است؛ ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال دراین دوران حکیمی همطراز ابن سینا وجودنداشت و بیشتر متفکرین متکلمِ فیلسوف اند. دوران بعد نزدیکی های ظهور میرداماد است. سپس ملاصدارا را داریم و بعد ازاو دراثر حمله افغان دوران سیاهی را داریم که از این دوران به دوران استادان واسطه تعبیر    می کنم. البته با تحقیقاتی که انجام دادیم این دوران و بزرگان آن هم آشکار شدند.سپس دوران ظهور ملاعلی نوری را داریم .
اوافزود:حوزه تهران درحقیقت با ظهور ملاعلی نوری تاسیس و شروع به کار میکند که دامنه آن تا امروز هم ادامه دارد. حوزه تهران خصائص زیادی دارد از جمله اینکه عرفان، فلسفه مشاء، فلسفه اشراق، ریاضی و موسیقی والبته توجه به فارسی نویسی و تفسیر عرفانی قرآن کریم دراین حوزه مورد توجه بوده است و البته نوع حکیمان این حوزه  شاعر هم بودند که از جمله این حکیمان، میرزا ابولحسن جلوه است.