نشست نقد و بررسی «آیین و اسطوره در ایران شیعی»

نشست نقد و بررسی «آیین و اسطوره در ایران شیعی» برگزار شد.

محسن مظاهری، پژوهشگر اجتماعی در حوزه دین، در نشست نقد و بررسی «آیین و اسطوره در ایران شیعی» گفت: مطالعات اجتماعی در حوزه دین، عرصه فقیر و مطالعات اجتماعی دینی ما بسیار اندک است. به اعتقاد وی، بیشتر مطالعات دینی در حوزه عاشورا محدود به عرصه ادبیات و هنر است.

نشست نقد و بررسی کتاب «آیین و اسطوره در ایران شیعی» (دوشنبه، نهم آذرماه۱۳۹۴) با حضور محسن مظاهری، ابراهیم موسی‌زاده و جبار رحمانی به عنوان نویسنده اثر و با دبیری مرتضی هاشمی‌پور در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

مظاهری گفت: یکی از دلایلی که باعث می‌شود، بحث دینی در ایران امروز پرطرفدار باشد، هماهنگی نظام سیاسی و دین غالب مردم ایران است.

وی کار پژوهشی نویسنده «آیین و اسطوره در ایران شیعی» را در نوع خود فرصت مغتنمی در حوزه تحقیقاتی دانست و اظهار کرد: این اثر در نوع خود می‌تواند باعث پر شدن خلاء‌های این حوزه شود. در معدود آثار مطالعات اجتماعی دینی، برخی  جریان‌ها به وفور در آثار تکرار می‌شوند و وقتی می‌خواهیم از منظر علوم اجتماعی به دین نگاه کنیم، از نگاه یک دین‌پژوه به دین ورود پیدا می‌کنیم.

مظاهری با طرح سوالی مبنی بر جایگاه پژوهشگران دینی گفت: سهمی که پژوهشگران دینی در دنیای امروز به خود اختصاص دادند، بین روشنفکر (مصلح) و پژوهشگر اجتماعی است و متاسفانه بین این دو خَلط مبحثی به وجود آمده است. برخی  آثار صراحتا به آسیب‌شناسی موضوعات مورد بحث در آثار می‌پردازند و برخی به شکل دیگر این مواضع را بیان می‌کنند. جایگاه دکتر علی شریعتی نیز، در میان بررسی مسائل دینی به عنوان یک «روشنفکر دینی» قابل بررسی است.

این پژوهشگر با اشاره به جمع‌آوری ۱۰ مقاله نویسنده در این کتاب افزود: در برخی مقالات نوشته شده از سوی نویسنده می‌توان به راحتی تغییر جایگاه نظری نویسنده را شاهد بود، نویسنده از مقاله نخست خود که در دوران دانشجویی‌اش نوشته تا مقالات متاخر دچار تغییراتی در نوع نگاه به مساله اسطوره و عزاداری شده است.

مظاهری ادامه داد: مقاله «منابع مناسک عزاداری، تحریف دین یا پویایی حیات دینی» یکی از بهترین مقالات این کتاب است که به نقش تحریف‌ساز برخی منابع اشاره کرده است.

ابراهیم موسی‌پور، متخصص عرفان تطبیقی و نویسنده، در نشست نقد و بررسی کتاب «آیین و اسطوره در ایران شیعی» اثر جبار رحمانی گفت: نویسنده در کتاب حاضر با چارچوب تفهمی دین عامیانه سروکار دارد. رابطه بینامتنی دوره‌های زمانی در متن کتاب از دست رفته است.

بررسی اسطوره‌های دینی؛ راه رفتن بر لبه تیغ

موسی‌پور گفت: بدون تعارف بگویم، که کتاب‌های ما علاوه بر دارا بودن شیوه‌های روش‌‌شناسی و پژوهشی باید روش‌‌های فن بیان را نیز در دستور کار خود قرار دهند تا نحوه ارائه اقدامات پژوهشی ‌آنها در خور باشد.

وی ادامه داد: پرداختن به موضوعاتی که نویسنده کتاب به آنها اشاره کرده است، راه رفتن بر لبه تیغ است. در حوزه مطالعات اجتماعی دینی، بسیار قوی نیستیم و تجاربی را نیز در این‌باره به دست نیاورده‌ایم. نویسنده کتاب نیز بر طبق سابقه کاری خود درگیر بررسی اسطوره و آیین در تشیع شده است و باید کارهای بعدی خود را طوری بنویسد که یک پله از کار قبلی خود بالاتر باشد.

موسی‌پور با اشاره به این‌که، بخشی از متن کتاب مقالات پژوهشی نویسنده است، گفت: بخش دیگر کتاب بیانات و دیدگاه‌های نویسنده است که تجربه‌های وی را تشکیل می‌دهد و نمی‌توان آنها را بر پایه داده‌های آکادمیک بررسی و نقد کرد.

نویسنده کتاب «سه مقدمه بر انسان شناسی دین» افزود: نویسنده برای بررسی انسان‌شناختی مناسک، از یک کار چند روشی و از مولفه‌های دیگر دانش‌ها بهره‌برداری کرده و در بحث اسطوره به خوبی به آن پرداخته است. حوزه چارچوب تفهمی دین عامیانه، از جمله حوزه‌هایی است که نویسنده در این کتاب نیز به آن اشاره کرده است. باید بگویم، این حوزه چندان ناشناخته نیست. با این همه نویسنده باید درباره این چارچوب توضیحاتی به خوانندگان می‌داد.

 این پژوهشگر با بیان این که، نویسنده آگاهانه از گزاره‌های تاریخی استفاده کرده است، افزود: استفاده به جای نویسنده از تاریخ در این کتاب، باعث از دست رفتن رابطه بینامتنی دوره‌های زمانی شده است.

وی ادامه داد: متن این کتاب، نیازمند بررسی و ویرایش است. باید بگویم، ارجاعات کتاب بسیار دقیق نیست. پیشنهاد می‌کنم، ناشران پیش از چاپ کتابنامه پایانی اثر را ملاحظه کنند.

اسطوره تنها در ایران باستان نیست

در ادامه نشست بررسی کتاب «آیین اسطوره در ایران شیعی»، جبار رحمانی، نویسنده کتاب، درباره چگونگی تالیف اثر خود گفت: این کتاب، مجموعه‌ای از مقالات است. بسیاری از نویسندگان، وقتی صحبت از اسطوره می‌شود سراغ ادبیات ایران باستان می‌روند، اما واقعا در فرهنگ ما اسطوره کجاست؟ اسطوره در تلقی عمومی عقاید و باوری‌ است که از زمانش گذشته و اکنون در بین کتاب‌ها است.

 وی با بیان این‌که، سه مولفه معنا، کنش و تقدس در اسطوره‌شناسی به هم پیوند خورده است، اظهار کرد: کتاب «روضه‌الشهدا» منشور اجتماعی عاشوراست. زندگی شیعی ایران با عاشورا پیوند خورده است و اگر اسطوره را از آن بیرون بکشیم، چیزی از آن باقی نمی‌ماند.

وی ادامه داد: به دلیل این که مورخ نیستم، امکان بروز خطای تاریخی در کتاب دیده می‌شود. ارجاع به منابع معاصر به دلیل کارهای جزیره‌ای در کتاب، کم شده است. «رنج» که عنوان یکی از مقالات کتاب است به امر رنج اشاره می‌کند و این رنج برای مردم عادی وجود دارد و اهل بیت (ع)، رنجی را متحمل نمی‌شوند، تنها برای تحمل‌پذیر کردن رنج است، که آن را به اهل بیت (ع) نیز نسبت می‌دهیم.

منبع: ایبنا