متن سخنرانی دکتر محقق در نشست «نقد دستور با تأکید بر دستورهای جدید زبان‌شناسی»

در هفتمین نشست تخصصی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با عنوان «نقد دستور با تأکید بر دستورهای جدید زبان‌شناسی» که روز چهارشنبه ۱۹ اسفندماه۱۳۹۴در ساختمان شماره ۲ انجمن برگزار شد، دکتر محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخنرانی پرداخت.

متن سخنرانی ایشان بدین شرح است:
ما هر ماهه یک مجلس عمومی در محل اصلی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی داریم و یک مجلس خصوصی هم در این جا برگزار می‌کنیم. امروز استاد دکتر عباسعلی وفایی لطف فرمودند و درباره موضوع دستور زبان فارسی در نقد دستورهای موجود سخنرانی خواهند کرد.
ما می‌دانیم نه تنها دستور زبان فارسی ما به وسیله ایرانیان تدوین شده و نگارش یافته بلکه بزرگان دانشمند ترک زبان نیز به نشر دستور زبان فارسی پرداخته‌اند. استاد خود من مرحوم میرزا محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی با وجود آن که زبان مادری او زبان فارسی نبود، چندین اثر ارزشمند به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است که از آن جمله می‌توان به فرهنگ نوبهار، فرهنگ بهارستان، فرهنگ نگارستان و قاموس‌المعارف اشاره کرد. فرهنگ نوبهار که موضوع آن معانی لغت فارسی است و در سال۱۳۴۸ در تبریز در دو جلد چاپ سربی شد شامل بیش از نوزده هزار لغت است. فرهنگ بهارستان نیز که در نوع خود بی‌نظیر است فرهنگ مترادفات فارسی است. فرهنگ نگارستان هم که در سال ۱۳۵۹ تألیف آن به پایان رسیده در پنج مجلد نگارش یافته است. اما قاموس‌المعارف که خود یک دایره‌المعارف است مؤلف تألیف آن را در ربیع‌الثانی ۱۳۴۵ به پایان برده، کتابی به زبان فارسی و حاوی ۴۵ هزار مدخل در لغت و اصطلاحات دینی، فلسفی، کلامی، ریاضی و نجوم است. رساله مستقلی نیز در دستور زبان فارسی در اول کتاب نگارش یافته است. من همیشه آرزو داشتم که وسایل نشر این اثر فراهم شود. از این رو یک بار در تبریز با مرحوم علی‌اصغر مدرس فرزند ارشد آن مرحوم ملاقات و جهت انتشار این اثر گفتگو کردم که به نتیجه‌ای نرسید اما خوشبختانه در همان زمان در تبریز نسخه‌ای از مقدمه قاموس‌المعارف را بدست آوردم که بعد در اختیار خانم حجازی قرار دادم و ایشان نیز آن را تصحیح و همراه با فهرست‌ها و فرهنگ واژگان و با دو مقدمه در شرح حال مؤلف از استاد آیت‌الله جعفر سبحانی تبریزی و خود من منتشر کرد. خب این نشان از آن دارد که با وجودی که زبان مادری مرحوم میرزا محمدعلی مدرس تبریزی زبان فارسی نبوده اما ایشان خیلی به زبان فارسی توجه داشتند.