شب محمدتقی دانش پژوه برگزار شد

شب «محمد تقی دانش‌پژوه» صد و چهل و چهارمین شب از شبهای مجله بخارا بود که با همکاری مؤسسه فرهنگی هنری ملت، دایره‎العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و میراث مکتوب غروب چهارشنبه ۲۰ آذر ماه ۱۳۹۲ در ساختمان کانون زبان فارسی برگزار شد.

این مراسم همراه بود با افتتاح کتابفروشی آینده وابسته به بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و به همین مناسبت این مراسم در دو بخش ارائه شد. در ابتدای این برنامه آیت‌الله مصطفی محقق‌داماد در سخنان کوتاهی گفت: شادروان محمدتقی دانش پژوه. نام خودش را در کنار نام دانش و فرهنگ ایران حک کرده و لذا ماندگار شده است. در کشور ما شخصیت‎های معدودی هستند که با فرهنگ ایران عجین شده‎اند. یکی از آنها ایشان و دوست مرحومشان استاد ایرج افشار است. این دو بزرگوار، دو عزیزی بودند که همواره در کنار کتاب و فرهنگ و دانش عمر خودشان را سر می‎کردند. دانش پژوه، فرهنگ اسلامی را دنبال می‎کرد و شیفتۀ فرهنگ اسلامی – ایرانی بود. مرحوم ایرج افشار نیز همانند خاندان بزرگش است، مرحوم دکتر محمود افشار که سرمایه و اموال و اندوخته‎های خودش را برای رفاه و اعتلای نام ایران گذاشت.

در ادامه داود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر در سخنانی ضمن ابراز خشنودی از افتتاح یک کتابفروشی در بنیاد موقوفات افشار، گفت: وضعیت کتاب و کتابفروشی در مملکت ما بسیار اسفناک است و با توجه به جمعیت ما آمارها بسیار پایین است. کتابفروشی امروزه بخشی فرهنگی است و بخشی تجاری. بخش تجاری آن بیشتر بخشی است که کتاب‎های آموزشی می‎فروشند و در واقع چرخۀ اقتصاد نشر را بیشتر آنها دارند می‎چرخانند. لذا آن بخش عمومی که ادبیات، تاریخ، فلسفه و .. را عرضه می‎کنند، بسیار اندک است. شاید شما باورتان نشود که در این کشور هفتاد و پنج میلیونی، تعداد واقعی کتابفروشی‏‌ها که به معنای واقعی کتاب عمومی می‎فروشند، شاید از ۵۰۰ فروشگاه کمتر باشد، چه در تهران و چه در شهرستان‎ها و یکی از دلایل آن این است که اقتصاد نشر اقتصاد بسیار کم بازدهی است.

وی افزود:  همه می‎دانیم که در این سال‎ها تیراژ کتاب از ۳۰۰۰ حتی به ۷۰۰ نسخه و یا ۵۰۰ نسخه رسیده است که دلایل متعددی دارد که فعلاً در اینجا مجال بحث آن نیست. اما آنچه که مهم است این است که به علت کمی بازدهی کمتر به آن روی می‎آورند و کمتر برایش سرمایه‏‌گذاری می‏کنند. مگر اینکه نهادهایی که توانایی دارند، آستین همت بالا زده و به این حوزه کمک کنند. این کتابفروشی که هم‌اکنون افتتاح می‏‌شود، قطعاً می‌‏تواند بسیار مفید باشد چرا که در محلی واقع شده که مردم از تمکن مالی بیشتری برخوردارند و با وجود این تعداد کتابفروشی‎ها در این منطقه انگشت شمار است.

در ادامه علی دهباشی در سخنانی کوتاه به معرفی محمدتقی دانش‌پژوه پژوهشگر فقید پرداخت و سپس عبدالله انوار در سخنانی در تجلیل از دانش پژوه گفت: زنده یاد محمد تقی دانش پژوه عمر خود را در خدمت کتاب گذاشت چرا که او به خوبی تشخیص داده بود که سر باید بر آستانی ساید که از باد و باران آن را گزندی نرسد و یا چون به بازار هستی هر جانداری برگزیده و با ارزش ترین متاع خود را آورد و آدمی نیز در این بازار با کتاب آید متاع او بر همه متاع ها برتری خواهد جست. چه متاع او متاعی است که برکشیدگان الهی آن را معجزه خدایی معرفی کرده و فی المثل آیهه «وأتوا بسوره من مثله» یکی از این معرفات است.

وی ادامه داد: زنده یاد دانش پژوه روزی به فهرست نگاری نسخ خطی دست یازید که در آن روز شاید کسانی که به کار فهرست مشغول بودند از شمار دو یا سه تجاوز نمی‌کرد. او با فهرست‌های مفصل و مجمل خود راهنمای خزائن کتابخانه‌های نسخ خطی شد که اگر همت والای او نبود، بعید بود که این رازهای بافخامت انسانی روشنی بخش مشتاقان شود. او به واقع با سروری بر مفتخرترین پدیدارهای انسانی زیست و با نیکوترین زنده نامها در خاک آرمید.

سپس نوش آفرین انصاری در سخنانی گفت: دکتر محقق نتوانست به مراسم بزرگداشت زنده‌یاد دانش‌پژوه بیاید ولی از من خواست که نکاتی را در مورد این استاد بزرگ عرض کنم؛ یکی نقش او در توسعه دانش اسلامی است چرا که دانش‌پژوه بسیاری از متون فقهی را از عربی برای فارسی زبانان ترجمه کرد. دوم مسئله تاریخ است که ایشان در این زمینه واقعاً متخصص بود.

پس از آن نوبت کامران فانی در سخنانی درباره دانش‌پژوه یادآور شد: حوزۀ کار استاد دانش پژوه، حوزه فهرست نویسی،نسخه‎شناسی، فهرست پژوهی بود و شاید از نظر گستردگی کار بی‎نظیر باشد. جنبه‎ای که معمولاً بر آن تکیه می‏‎شود و به حق هم تکیه می‏‌شود؛ نقش ایشان و شیفتگی‎اش به کتاب و فهرست نسخ خطی و زنده کردن آثار گذشته ما زیر نظر ایشان بود.

سپس اکبر ایرانی دربارۀ آثار شیعی و زبان فارسی محمد تقی دانش پژوه چنین سخن گفت: مرحوم دانش پژوه افزون بر تألیف فهارس نسخه‌های خطی کتابخانه‌های بزرگ ایران، با همکاری ایرج افشار نشریه‌ای به نام نسخه‌های خطی را نیز بنیان نهاد، تا مباحث مرتبط با فهرستنویسی در آن مطرح شده و فهرست مجموعه های کوچک نیز امکان چاپ یابد. وی در ترویج فهرست‌نگاری نسخ خطی به روش خاورشناسان اروپایی در میان مسلمانان (به ویژه در ایران) نقشی بسزا داشت؛ و به تشویق و پیشنهاد او بود که دو فهرستنگار برجسته نسخ خطی در دورۀ معاصر به تدوین کتابشناسی موضوعی نسخ خطی دست یازیدند: دکتر سید محمدباقر حجتی با تألیف فهرست موضوعی نسخه‌های خطی عربی کتابخانه‌های جمهوری اسلامی ایران (کشاف الفهارس)،و احمد منزوی با تألیف فهرست نسخه‌های خطی فارسی.

فریبا افکاری از دانشجویان استاد دانش‌پژوه هم در این برنامه با بیان خاطراتی از وی گفت: یکی از نکات جالبی که استاد در تدوین سرفصل های درسی نسخه شناسی دانشگاه تهران بر آن پای می فشرد وجود ۶۸ واحد درسی مختلف زبان‎های خارجی شامل آشنایی با زبانهای آلمانی، فرانسه، ترکی قدیم و اردو هر یک ۴ واحد و انگلیسی و عربی تخصصی هر یک ۱۰ واحد بود و هنگامی که در مقابل سوال برخی اساتید که چرا این تعداد واحد زبان در درس کارشناسی ارشد عرضه می شود قرار می گرفتند می گفتند آیا دانشجوی نسخه شناسی نباید بتواند از فهرستهای مختلف در حد تشخیص نام کتاب و مولف و معرفی نسخه ها برآید؟ ایشان آشنایی با زبانهای خارجی را یک امر ضروری می دانستند و خود نیز به زبانهای انگلیسی، فرانسه و عربی تسلط داشتند و در سالهای آخر عمر به آموزش زبان آلمانی مشغول بودند و می گفتند “هنگامی که کتابخانه های بسیار ارزنده کشورهای اروپا و آمریکا را دیده و دانشمندانی را که یک تنه به چندین زبان آشنایی داشته اند زیارت کردم خود را بسیار کوچک یافتم.

در بخشی دیگر از این مراسم، بخش‎هایی از یادداشت‎های ایرج افشار دربارۀ محمدتقی دانش پژوه برای حاضران قرائت شد و سپس قدرت الله پیشنماززاده دربارۀ علاقه استاد دانش‌پژوه به کتاب سخن گفت و یادآور شد: خانه او در خیابان وزرا کوچه بیستم کوی گلبرک در دو طبقه پر از کتاب بود. کناره‌های حیاط و حیاط خلوت هم جعبه‌های پر از یاداشتها و سیاهه‌ها و خبرها و کپی‌های نسخه‌ها و کتابها بود. همه کتاب‌های این خانه به مجموعه استاد مجتبی مینوی پیوست و ۶ هزار شماره آن کتابخانه را به خود اختصاص داد و گنجینه دانش پژوه نام یافت. او این دوستان نزدیکتر از جانش رابه جامعه فرهنگی ایران اهدا کرد.

وی افزود: کتاب آوری برای دانش پژوه حال و هوای خاصی داشت، از یک موضوع کتابها در زبانهای عربی، آلمانی، فرانسه، انگلیسی و فارسی. حتی چاپهای مختلف کنار هم می آمد. دانش پژوه به متن فارسی یا عنوانی از متون  کهن می‎رسید، رسا و شیرین و باصدای بلند می خواند، همواره طنین آن دکلمه با من همراه است و با خود زمزمه می‎ کرد الکتاب بستان العلما…علم باشد کلید گنج وجود …علم باشد خلاصه المقصود. بسیاری از نوشته‌ها و یاداشت‌های دانش‌پژوه به دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های بزرگ جهان راه یافت و این بود که افشار نوشت دانش پژوه، دانشمند و فهرست نگار جهانی.

در پایان این برنامه محمد دانش پژوه فرزند استاد شادروان محمدتقی دانش‌پژوه از حاضران و سخنرانان و برگزار کنندگان این مراسم سپاسگزاری کرد و مجلداتی از سوی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار توسط دکتر سید مصطفی محقق داماد به وی اهدا شد.