سخنرانی خانم دکتر نرگس جابری در مراسم استاد عبدالودود اظهر دهلوی

 در بزرگداشت پروفسور دکتر عبدالودود اظهر دهلوی، که روز یکشنبه ۲۴ خردادماه ۱۳۹۴ در تالار اجتماعات شهید مطهری انجمن برگزار شد، خانم دکتر نرگس جابری نسب، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی گفت: زبان فارسی در شبه قاره میراثی جاودانه است و رنگی آشنا دارد که همه را به خود می خواند و به فکر می برد. زبان فارسی تا هفت قرن در هند زبان رسمی بود. نویسندگان، شعرا، دانشمندان، همه به این زبان می نوشتند و حرف می­زدند. در نتیجه رواج زبان فارسی در این مدت طولانی، بیشتر زبانهای بزرگ هند، تحت تاثیر فارسی قرار گرفتند. در این دوره هفتصد ساله، هزاران شاعر، نویسنده و حتی بسیاری از کسانی که زبان مادری شان فارسی نبود، زبان فارسی آموختند و به زبان فارسی نوشتند.

دکتر جابری نسب گفت: با گذشت سالها از حضور پر رونق زبان فارسی در این سرزمین هنوز هم در خانه های این مرز و بوم می توان آثاری را به زبان فارسی یافت که چون جان شیرین حفظ شده اند و هنوز هم در این خطه می توان دلهایی را یافت که به عشق فارسی و زبان فارسی می تپند و زبان فارسی را زبان اهل جنت می دانند و عمر را برای پرورش درخت زبان فارسی گذاشته اند و یکی از این شیفتگان پروفسور عبدالودود اظهر دهلوی است که بیش از دو سوم از عمر خود را در طلب زبان فارسی گذرانده است.

وی گفت: در این مجال سعی من بر آنست که به شرح احوال و آثار پروفسور عبدالودود اظهر دهلوی بپردازم و زندگی این ادیب را از جهت علمی مورد بررسی قرار دهم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: عبدالودود اظهر دهلوی آخرین فرزند پسر حاجی عبدالملک دهلوی، در یازدهم اسفند ماه ۱۳۱۴ش./ برابر با دوم ماه مارچ سال ۱۹۳۶م. در خانواده ای اهل علم در شهر دهلی متولد شد.

وی گفت: تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مدرسه جامعه ملیه اسلامیه به پایان برد و برای تحصیلات عالیه وارد دانشگاه دهلی شد. در این باره می گوید: « همزمان با بازگشت استاد عابدی از تهران من افتخار شاگردی ایشان را داشتم و زهد در ادبیات فارسی را از استاد آموختم.» (اسعدی ۱۳۷۳: ۱۷۲) و در باره استادان هندی خود می گوید: « در هند استاد عابدی، استاد قادری، دکتر وحید میر و خطیب و دانشمند بزرگ سید مرحوم استاد مهدوی که من در خانواده او تربیت و پرورش یافتم، استادان من بودند. » (اسعدی ۱۳۷۳: ۱۷۳) وی در سال ۱۳۳۸ش./۱۹۶۰م. از دانشگاه دهلی دانشنامه فوق لیسانس در رشته زبان و ادبیات فارسی گرفت سپس در همان دانشگاه به تدریس زبان فارسی مشغول شد.

دکتر جابری نسب ادامه داد: در سال ۱۳۴۵ش./۱۹۶۷م. برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری به ایران سفر کرد و مدت ۴ سال در دانشگاه تهران به تحصیل و تحقیق پرداخت. اظهر دهلوی در باره استادان ایرانی خود در دانشگاه تهران می گوید: « استادان ایرانی من دکتر پورداوود، دکتر معین، استاد کیا، استاد خانلری و استاد ذبیح اله صفا بودند. » (اسعدی ۱۳۷۳: ۱۷۳) سرانجام وی در دی ماه سال ۱۳۴۹ش./ماه دسامبر ۱۹۷۰م. با دفاع از رساله دکتری با عنوان راماین کتاب مقدس هندوان از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دانشنامه دکتری در رشته زبان و ادبیات فارسی دریافت کرد.

وی افزود: استاد راهنمای پایان نامه دکتری اظهر دکتر حسن مینوچهر بود. وی در پیشگفتار پایان نامه خود می نویسد: «سه سال پیش که برای مطالعه در زبان و ادبیات فارسی به کشور عزیز ایران آمدم و خدمت استاد ارجمند دکتر حسن مینوچهر موضوع راماین کتاب مقدس هندوان را عرض کردم ایشان نه تنها این عنوان را پسندیدند بلکه راهنمایی مرا نیز در این کار پذیرفتند.» (اظهر دهلوی ۱۳۴۹: پیشگفتار پایان نامه)

این استاد دانشگاه گفت: اظهر دهلوی پس از بازگشت به هند با مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی با «مرتبه دانشیاری در دانشکده زبان های دانشگاه جواهر لعل نهرو استخدام و به تدریس و تحقیق زبان و ادبیات فارسی پرداخت.» (مؤذنی، ۱۳۸۴: ۴۵۶) وی یکی از اعضای موسس و بنیانگذار بخش فارسی در سال۱۳۵۰ش./۱۹۷۱م. در دانشکده زبان ها دانشگاه جواهر لعل نهرو در دهلی نو بود. در آغاز بازگشایی بخش فارسی استاد سید عبدالقادر هاشمی، دکتر محمود عالم، دکتر صبر جمشید هو والا، دکتر ذاکره قاسمی، دکتر سیده فاطمهبلقیس حسینی با بخش فارسی این دانشگاه همکاری داشتند.

جابری گفت: وی در سالهای۱۳۶۲-۱۳۶۴ش./ ۱۹۸۴-۱۹۸۶م. ریاست دانشکده مطالعات زبان، ادبیات و فرهنگ را در دانشگاه جواهر لعل نهرو به مدت دو سال به عهده داشت. پس از آن مدتی ریاست گروه زبان های آفریقایی و آسیایی دانشکده زبان ها را در دانشگاه جواهر لعل نهرو را به عهده داشت.

وی ادامه داد: آثار اظهر دهلوی در دو گروه قابل بررسی هستند. الف) کتابها ب) مقاله ها

الف) کتابها

۱. راماین،کتاب مقدس هندوان اثر معروف (رتناکر والمیکی) است که به کوشش عبدالودود اظهر دهلوی در دو جلد در سالهای ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ش./۱۹۷۲-۱۹۷۱م. توسط بنیاد فرهنگ ایران در تهران به چاپ رسید.

۲. تمایلات در ادبیات فارسی معاصر، که به زبان فارسی در سال۱۳۵۶ش./ ۱۹۷۸م. توسط خانه فرهنگ ایران در دهلی نو به چاپ رسید.

۳. انقلاب و خلاقیت، با همکاری روپاو دیگران، انتشارات ORF، ۲۰۰۶.

ب) مقاله ها

برخی از مقالات وی در زمینه زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی عبارتند از:

۱ فروغ فرخ زاد، مجله آهنگ، دهلی۱۳۳۵ش./۱۹۵۷م.

۲. عرفی شیرازی، مجله برهان، دهلی۱۳۳۷ش./ ۱۹۵۹م.

۳. سعدی شیرازی، مجله هند و ایرانیکا (کلکته)،

۴.امیر خسرو از لحاظ زبان شناسی و زبان دانی،مجلهخراسان،کابل، (مؤذنی، ۱۳۸۴: ۴۵۶)

۵. امیر خسرو، احوال و اشعار و سبک وی، سمینار حیدر آباد، دکن،۱۹۷۳م. (رسولی، ۱۳۷۶: ۱۷۴۲)

۶. تهیه و تدوین مواد تدریسی فارسی برای غیر فارسی زبانان. (رسولی، ۱۳۷۶: ۱۷۴۲)

۷. معرفی مثنوی در صفت بنگاله از منیر لاهوری، قند پارسی: فصلنامه رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، دهلی نو، ش۱، پاییز ۱۳۶۹ش./۱۹۹۰م.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی گفت: یکی از مهمترین آثار عبدالودود اظهر دهلوی رساله دکتری وی با نام راماین،کتاب مقدس هندوان است، که تقریباً در بین سالهای ۴۰۰ پیش از میلاد تا ۲۰۰ پس از میلاد نگاشته شده‌است. رامایانا که در کنار مهاباراتا، دو منظومه بزرگ حماسی هند را به وجود می‌آورد، رکن مهمی در ادبیات حماسی هند به شمار می‌رود. برخلاف مهاباراتا، رامایانا تنها به داستان‌های رزمی نمی‌پردازد بلکه در میان داستان‌ها، به آموزه‌های دانشمندان و حکیمان هندی و دیدگاه‌های فلسفی و دینی می‌پردازد. نظم رامایانا را به والمیکی نسبت داده‌اند که در حدود سده سوم پیش از میلاد مسیح می‌زیسته و گفته شده که سرودن شعر را بی هیچ پیش زمینه، و به صورتی شهودی و خودجوش آغاز کرده؛ و تولسی داس، شاعر نامدار و صاحب سبک هندی که در حدود سال‌های ۱۵۳۲ تا ۱۶۲۳ میلادی می‌زیسته نیز این منظومه را از زبان سانسکریت به نظم هندی مردمی در آورده‌است.

دکتر جابری نسب افزود: مهمترین شخصیت‌های این حماسه عبارتند از: رام، سیتا، هانومان، لکشمی و بهاراتا. رامایانا که از حیث اهمیت احترام و ارزش همپایه مهاباراتا است حاوی ۲۴۰۰۰ بیت (اشلوکا) می‌باشد و از مهاباراتا به مراتب کوتاه‌تر است. رامایانا از دو واژه «رام»و «اینه» ترکیب یافته که روی هم به معنای «خانه یا پناهگاه رام» است اما به طور مجازی، سرگذشت رام و اتفاقاتی که برای او افتاده است را شامل می‌شود.

این استاد دانشگاه از بخش‌های مختلف این کتاب نام برد و گفت: این منظومه، بر هفت «کاند» یا «بخش» یا نظایر آن تقسیم شده که هر یک، یکی از رویدادهای مهم داستان را در بر می‌گیرد و آن هفت، عبارتند از:

۱-بال کاند (بخش کودکی رام).

۲-اجودهیا کاندیا (ایودهیا کاند) (بخش تبعید رام).

۳-بن کاند یا ون کاند (بخش زندگی رام در جنگل).

۴-کسکندها کاند (بخش توقف رام در کسکندها).

۵-سندر کاند (بخش رفتن هانومان به لنکا و آتش زدن).

۶-لنکا کاند (بخش جنگ و نبرد).

۷-اوتر کاند (بخش پایانی زندگی رام و تبعید سیتا و…).

به باور برخی از پژوهندگان، گفتار یکم و هفتم، جزو منظومه اصلی نبوده و بعدها به آن اضافه شده ‌است.

دکتر جابری نسب درمورد ترجمه های فارسی کتاب راماین گفت: ترجمه‌های گوناگونی از رامایانا در دست است. این اثر از زمان اکبر شاه بارها از زبان سانسکریت به نظم و نثر فارسی در آمده است، که نسخه‌هایی از آن در هند و ایران و خارج از این دو کشور موجود است. بیش از بیست نفر این داستان را در روزگاران گذشته از سانسکریت به فارسی ترجمه کرده‌اند. برخی از این ترجمه ها عبارتند از:

• عبدالقادر بدایونی به امر اکبر شاه در سال ۹۹۵ ق. ترجمه رامایانا را شروع کرد و در سال ۹۹۹ق. به پایان رسانید.
• ترجمه دیگر به نام رام و سیتا که منظوم بود، در زمان سلطنت جهانگیرشاه به وسیله شیخ سعدالدوله مسیح (یا مسیحا)خیرانوی ‌پانی‌پتی انجام شد.
• ترجمه دیگر در زمان سلطنت جهانگیرشاه بوسیله گردهرداس کالیسته دهلوی به سال ۱۰۳۳ ق. ترجمه شد و به شاهنشاه وقت هدیه گردید.
• ترجمه دیگر بوسیله دیبی داس کایته در قرن یازدهم در سال ۱۰۹۷ ق. توسط چندرمن پسر سری رام انجام شد.
• ترجمه دیگر در زمان سلطنت اورنگزیب عالمگیر در سال ۱۱۱۷ ق. به وسیله امرسنگهـ منشی انجام شد و با تصحیح امر پرکاش، در لکهنو به چاپ رسید.
• ترجمه دیگر که منظوم بود به وسیله منشی منوهرسینگ درقرن نوزدهم میلادی انجام شد.
• ترجمه دیگر توسط راجیسورا متخلص به اصغر انجام شد و در سال ۱۳۴۳ق. در مطبع اختر حیدرآباد دکن چاپ شد.
• ترجمه دیگری با مقدمه و حواشی و توضیحات و واژه نامه ها به کوشش عبدالودود اظهر دهلویدر دو جلد در سالهای ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ش./۱۹۷۲-۱۹۷۱م. توسط بنیاد فرهنگ ایران در تهران به چاپ رسید.

وی مسئولیتهای پروفسور اظهر دهلوی را برشمرد و به شرح زیر توضیح داد:

استخدام در دانشگاه جواهر لعل نهرو؛ سال ۱۳۵۰ش./ماه دسامبر ۱۹۷۱م.

رئیس دانشکده مطالعات زبان، ادبیات و فرهنگ، دانشگاه جواهر لعل نهرو: پروفسور عبدالودود اظهر دهلوی از سال ۱۳۶۲-۱۳۶۴ش./ ۱۹۸۴-۱۹۸۶م. به مدت دو سال رئیس دانشکده مطالعات زبان، ادبیات و فرهنگ، دانشگاه جواهر لعل نهرو بود.

رئیس گروه مدتی ریاست گروه زبان های آفریقایی و آسیایی دانشکده زبان ها را در دانشگاه جواهر لعل نهرو را به عهده داشت.

رئیس انجمن استادان فارسی، دبیر کل انجمن استادان فارسی سراسر هند: اظهر دهلوی مدتی رئیس انجمن استادان فارسی و «مدتی هم دبیر کل انجمن استادان فارسی سراسر هند» بود. (خلیفه ۱۳۹۰: ۱۱۱) وی یکی از اعضای مؤسس و فعال این انجمن با علائم اختصاری ALPTA است که چندین دوره به عنوان رئیس و دبیر این انجمن در برگزار نمودن همایشهای ملّی و بین المللی در شهرهای مختلف هند ایفای نقش نموده است. در سال ۲۰۰۲م. به مناسبت بیست و پنجمین سال تاسیس این انجمن مراسم باشکوه (سیلور جوبلی) در شهر ناگپور از استان مهاراشترا برگزار شد.

مدیریت مجله بیاض؛ عبدالودود اظهر دهلوی از شماره یکم سال ۱۹۸۸م. مدیر و شریف حسین قاسمی، معاون مدیر بیاض بود. همچنین وی تا سال ۱۹۹۱م. از اعضای هیئت تحریریه این مجله بود.

مشاور علمی مجله قند پارسی؛  دکتر عبدالودود اظهر دهلوی تا شماره ۳۰ بهار و تابستان ۱۳۸۴ش. در زمره مشاوران علمی فصلنامه قند پارسی بود و از شماره ۳۱ پاییز ۱۳۸۴ش. تا شماره ۳۴ بهار و تابستان ۱۳۸۵ش. در شورای نویسندگان این فصلنامه قرار داشت.

جوایز

نشان عالی ریاست جمهوری هند؛ استاد عبدالودود اظهر دهلوی از پیشکسوتان عرصه تحقیق و پژوهش در زمینه زبان و ادبیات فارسی و همچنین زبان اردو است که حدود چهل و پنج سال است مشغول تدریس و تحقیق می‌باشد. به پاس خدمات ارزنده وی به زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۹۸۷نشان عالی ریاست جمهوری هند به وی اعطا شد.

جایزه غالب دهلوی؛ استاد عبدالودود اظهر دهلوی هم چنین در سال۱۳۸۳ش./ ۲۰۰۵م. جایزه غالب دهلوی را در حوزه تحقیقات ادبی دریافت کرد.

جایزه ادبی سعدی؛ دریافت لوح سپاس و جایزه ویژه سعدی در سومین دوره اهدای جایزه ادبی سعدی در سال ۱۳۸۷ش./۲۰۰۹م.

دکتر جابری گفت: اظهر دهلوی در زمان ریاست و دبیر کلی انجمن استادان فارسی سراسر هند بیش از بیست و پنج سمینار ملی و بین المللی در شهرهای مختلف هند برگزار کرد. علاوه بر آنها نشستها و کارگاه های آموزشی و کلاسهای ویژه بازآموزی زبان فارسی در شهرهای مختلف هند برپا کرد.

وی گفت: اظهر دهلوی به زبان های فارسی، انگلیسی، اردو، هندی، عربی و پنجابی آشنایی دارد.

این استاد دانشگاه گفت: سرانجام وی بعد از سی سال تدریس در دانشگاه و خدمات شایسته به زبان و ادب فارسی در چهاردهم دی ماه ۱۳۷۹ش./سوم ژانویه سال ۲۰۰۱م. از خدمت در دانشگاه جواهر لعل نهرو بازنشسته شد.

دکتر جابری گفت: عبدالودود اظهر دهلوی همچون برزویه طبیب که در جستجوی علم و دانش به سرزمین هند هجرت کرد او نیز در جستجوی علم و دانش رنج سفر بر خود نهاد و به دیار ایرانیان سفر کرد و مصداق شعر سعدی:

چو گوی در همه عالم به جان بگردیدم           ز دست عشقش و چوگان هنوز در پی گوست

از دانشگاه دهلی به دانشگاه تهران و از دانشگاه تهران به دانشگاه جواهرلعل نهرو و شهر دهلی رخت سفر کشید. سی سال از زندگی خود را صرف آموزش زبان فارسی به علاقمندان یادگیری این زبان کرد. بخش فارسی دانشگاهها، مجلات و نشریات فارسی، انجمن استادان فارسی سراسر هند و … به کمک کسانی چون او در طول این سالها رشد کردند و پابرجا ماندند. کتابها نوشت و مقاله ها و دانشجویان علاقمند را هدایت کرد. سابقه تاریخی، آثار بسیار و فرهنگ مشترک بین ایران و شبه قاره سبب شده است تا فارسی دوستان این سرزمین بهزبان فارسی و مسایل اطراف آن توجه زیادی داشته باشند.

او در پایان گفت: بیشتر از صد سال از حضور دانشگاه در هند می گذرد  و «ازهمان روزهاى آغازین، در قدیمترین دانشگاههاى هند، نظیر دانشگاه کلکته، زبان فارسی بوده است و هم اکنون نیزدرمیان۳۵ دانشگاه هند، ۴۰ دانشگاه  داراى شعبه فارسى است و این مقدار، مجموعه اى بزرگ محسوب می‌شود.

همچنین تقریباً بیش از هزار پایان نامه به انگلیسى درباره زبان و ادبیات فارسى نوشته شده و موجود است». (خلیفه ۱۳۹۰: ۱۱۱) و همه اینها به یمن وجود جانهای شیفته ای چون پروفسور عبدالودود اظهر دهلوی است. سهم استادان زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه‌ها مایه افتخار است و به گونه ای است که باید بیش از پیش به آنها توجه کرد و تلاش کرد که نام این بزرگان به شکلی ماندگار در تاریخ بماند.