سالروز درگذشت محمد اقبال لاهوری، شاعر و متفکر

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درگذشت محمد اقبال لاهوری، این شاعر و متفکر برجسته را به جامعه ادبی تسلیت عرض می نماید.

 برگی از زندگی محمد اقبال لاهوری

محمد اقبال لاهوری در ۱۸ آبان ماه ۱۲۵۶ هـ . ش در  سیالکوت (واقع در شمال شرقی پنجاب) متولد شد. نیاکان او از قبیله «سپرو» برهمنان کشمیری پاندیت بودند که در قرن هفدهم میلادی به دین اسلام گرویدند. اقبال قرآن را در یکی از مساجد سیالکوت آموخت. تحصیلات دوران راهنمایی و دبیرستان را دراسکاچ‌مشن کالج(Scotch Mission College) گذراند. بعد تحصیلات خود را در مقطع لیسانس در رشته فلسفه در دانشگاه لاهور دنبال کرد. فوق لیسانس فلسفه را نیز در ۱۸۹۹م از دانشگاه پنجاب گرفت. در این ایام با توماس آرنولد آشنا شد. پس از آن به انگلستان و آلمان سفر کرد و سرانجام موفق به اخذ مدرک دکترای در رشته فلسفه از دانشگاه مونیخ شد. او در اروپا مستشرقین بنامی چون پروفسور ادوارد براون و نیکلسون آشنا گردید.

اقبال در دوران جنگ جهانی اول به عضویت جنبش خلیفه درآمد که جنبشی اسلامی بر ضد استعمار بریتانیا بود. وی با محمدعلی جناح همکاری نزدیک داشت. در ۱۹۲۰م در مجلس ملی هندوستان حضور یافت اما چون اکثریت این مجلس با هندوها بود، پس از انتخابات ۱۹۲۶م وارد شورای قانونگذاری پنجاب شد که شورایی اسلامی بود. در این شورا وی از پیش‌نویس قانون اساسی که محمدعلی جناح برای احقاق حقوق مسلمانان نوشته بود، حمایت کرد. اقبال در ۱۹۳۰ م به عنوان رئیس اتحادیه مسلمانان در الله‌آباد و سپس در ۱۹۳۲ م در لاهور انتخاب شد.

اقبال در طول حیات خود بر اساس اندیشه ضد استعماری که داشت همواره در جهت آگاهی و بیداری مردم استعمارزده و رهایی آنها از ظلم و ستم کوشید. او از اولین کسانی بود که به بازسازی تفکر فلسفی و اجتماعی اسلام پرداخت و آن را به عنوان یک مکتب جامع که در آن سیستم‌های ویژه سیاسی، اقتصادی، آموزشی، فلسفی و حقوق خاص خودش می باشد، ارائه داد.

اقبال مطالعات عمیقی درباره قرآن داشت و در تمام دوران زندگانی خود از مطالعه آن دست برنداشت. از آنجا که کشورش با ایران دارای پیوستگی فرهنگی، تاریخی و مذهبی بود، او نیز تحت تأثیر این عوامل علاقه خاصی به تاریخ، ادب و فرهنگ ایران داشت به طوری که او را یکی از نامورترین و سرشناس‌ترین شاعرپارسی‌گوی غیرایرانی در ایران به شمار می‌رود. از کل دوازده هزار بیت شعری که او سروده، ۷۰۰۰ بیت آن فارسی است. او دل‌بستگی خاصی نیز به مولانا داشت. «ناله یتیم» نخستین اثر اقبال بود که آن را در ۱۸۹۹ م در جلسه سالیانه انجمن حمایت‌الاسلام در لاهور خواند. اقبال لاهوری در یکم اردیبهشت ماه ۱۳۱۷ در لاهور پاکستان درگذشت.

آثار متعددی از اقبال لاهوری برجای مانده که از آن جمله می‌توان به «علم‌الاقتصاد»، «تاریخ هند»، «اسرار خودی»، «پیام مشرق»، «بانگ درا»، «زبور عجم»، «جاویدنامه»، «پس چه باید کرد ای اقوام شرق»، «احیای فکر دینی در اسلام»، «توسعه حکمت در ایران»، «مثنوی مسافر»، «بال جبرئیل»، «ضرب کلیم»، «ارمغان حجاز» و «یادداشت‌های پراکنده» اشاره کرد.