دکتر مهدی محقق در بیست و دومین جشنواره انتخاب کتاب‌های برگزیده دانشگاهی

موسسه انتشارات دانشگاه تهران، بیست و دومین جشنواره انتخاب کتابهای برگزیده دانشگاهی را روز ۱۴ اسفندماه ۱۳۹۲ با حضور استادان، محققان و نویسندگان در محل دانشکده زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تهران برگزار کرد.

در این مراسم، پس از ایراد سخنرانی آقای دکتر اله‌دادی،رئیس انتشارات دانشگاه تهران؛ آقای عموعابدینی،معاون پژوهشی دانشگاه تهران، دکتر مهدی محقق،رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخنرانی پرداختند .

متن سخرانی دکتر محقق به شرح زیر است:

بسیار مسرور و خوشحالم که دانشگاه تهران در دوران درخشان خود توانسته آثار گران بهایی تقدیم کند. حدود ۵۲ سال است که در ارتباط مستقیم با انتشارات و چاپخانه دانشگاه هستم . کتاب وجوه قرآن حُبیش تفلیسی که من تصحیح کرده بودم در همین دانشگاه تهران چاپ شد. در آن وقتی که چاپخانه دانشگاه در زیرزمین ساختمان مرکزی بود. این کتاب نسخه منحصر به فردی بود که درکتابخانه عاطف افندی ترکیه بود و آن را مرحوم مجتبی مینوی، استاد دانشگاه تهران،با خود به ایران آورده بود و در شمار ۴-۳ هزار میکروفیلم‌هایی است که در کتابخانه مرکزی است و هزینه چاپ آن را مرحوم یحیی مهدوی متحمل شدند و بعد از انقلاب نیز ۱۵ -۱۶ بار در بازار چاپ شد. در دانشگاه تهران هم ۴-۵ بار به چاپ رسید و برای آنها که قرآن‌پژوهی می‌کنند مرجع مهمی است‌.‌ این اولین کتابی بود که من در دانشگاه تهران چاپ کردم. بعد از آن چند عنوان از کتاب‌های مهم حوزوی که به صورت نامطلوب چاپ سنگی داشت، مثل شرح منظومه حاج ملا‌هادی سبزواری و شرح باب حادی عشر علامه حلی که من توانستم چاپ کنم بیشتر آنها در چاپخانه دانشگاه تهران بود. از جمله امور عامه حاج ملاهادی سبزواری که با مقدمه همکار فقید پروفسور ایزوتسو با مقدمه‌ای ۱۰۰صفحه‌ای به زبان انگلیسی. کتابی را من در دانشگاه تهران چاپ کردم که ۵۰۰ سال پیش در ونیز ایتالیا به زبان عبری ترجمه شده بود. آن از نخستین کتاب‌هایی بود که بعد از صنعت چاپ در اروپا، چاپ شد که این امر افتخار برای ایران و ایرانی است و ما باید میراث مکتوب خود را گرامی بداریم و معرفی بکنیم. اکنون در حدود ۴۰۰ سال اخیر علما و دانشمندان حوزوی ما در علمی به نام «اصول فقه» کار کردند که هم به علم بلاغت ارتباط دارد و هم به مسائل زبان‌شناسی و سمانتیک که در هیچ جای دنیا در این قسمت کار نشده است. از افرادی که در این زمینه کار کرده‌اند می‌توان مرحوم شیخ مرتضی انصاری را نام برد که کتاب فرائد اصول را تالیف کرده است که طلبه‌ها آن را رسائل می نامند.یا کتاب کفایۀ الاصول آخوند ملامحمدکاظم خراسانی که مانند آن در دنیا نیست و مطرح نشده است. نمی‌خواهم وقت شما را با مسائل طلبگی بگیرم. فرق این جمله خبری و انشائی که غربی‌ها می‌گویند دانشمندان آکسفورد در قرن ۱۹ کشف کردند. آنها می‌گویند ما دو نوع جمله داریم که نباید با هم مخلوط شود. از ۴۰۰ سال پیش، در اصول فقه چنین بوده که جمله خبری محتمل صدق و کذب است مثل «حسن شجاع است» که اگر با خارج تطبیق کرد جمله صادق است و اگر تطبیق نکرد جمله کاذب است. بعضی از جمله‌ها خارجی ندارند و با همان جمله ایجاد می‌شود مثل «عقد» که می گویند« انکحتُ و زوجتوُ» یعنی من ایجاد نکاح کردم. در زمان گذشته انکحتُ فعل ماضی و ایجاد نکاح کردن در زمان گذشته و عاقد قصد انشاء دارد. چون جمله خبری است و مربوط به زمان گذشته است. در صورتی که زمان گذشته در این امر وجود نداشته است. من تقریباً در حدود ۱۸۰ عنوان، کتاب مباشر نشر آنها بوده‌ام که علامت دانشگاه تهران بالای آن است که ۸۰ عنوان کتاب برای موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل است و بیشتر جنبه فلسفی دارد مثل قبسات میرداماد. کسی در این دنیا میرداماد را نمی‌شناخت. بسیاری از مسائل کلامی که در مکتب‌های دیگر اصلاً حل نشده بود که «خداوند اگر خالق است»، خلق یک فعل است و این فعل ظرف زمانی و مکانی می‌خواهد. ظرف زمان آن کجا بوده خلقت خداوند. اشعری‌ها می‌گفتند در زمان موهوم خداوند عالم را خلق کرده،چون اگر می‌گفتند در زمان مُحّصّل خلق کرد، خود زمان در نتیجه حرکت فلک است و جزء عالم است و این گونه مسائل فلسفی است که باید معرفی شود. و یا مسئله «عقل و نقل». در مذهب اشعری می‌گویند اگر عقل با نقل با هم تعارض پیدا کرد ما کدام را بگیریم؟ عقل را بگیریم یا نقل را. نقل چیست؟ قرآن و حدیث است و ما قرآن و حدیث را نمی توانیم دور بیاندازیم، پس ما عقل را دور می‌اندازیم. مذهب شیعه امامیه می‌گوید اگر تو عقل را دور بیاندازی آن نقل هم بی‌اعتبار می‌شود، چون قرآن و حدیث را هم با عقل پذیرفتیم و شیعه می‌گوید پس عقل را بگیریم و نقل را توجیه کنیم در قرآن نیز هست. علامه حلی در شرح باب الحادی عشر می‌گوید« لِظواهر الشریعه محامل و التاویلات»آن چیزی را که ظاهر شرعی است و به نظر درست در نمی‌آید و به عقل درست می‌آید، اینها تاویلات شما است و در قرآن نیز تاویل هست راسخون فی العلم «و ما یعلم تأویله الاّ الله و الراسخون فی العلم و…‌« این یک برجستگی در مذهب شیعه است که به عقل اعتبار می‌دهد. این کتاب قبسات میرداماد در همین دانشگاه با مقدمۀ دو استاد بزرگ پروفسور ایزوتسو و فضل‌الرحمان که رئیس دپارتمان اسلام‌شناسی دانشگاه شیکاگو بود به زبان انگلیسی به چاپ رسید.اغلب کتاب‌های ما مقدمۀ انگلیسی یا فرانسوی دارد. ۸۰ کتاب در این مؤسسه چاپ کردیم و همچنین ۴۰ عنوان کتاب انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی در همین دانشگاه چاپ شده است، که عنوان آخری «شاهنامه» فردوسی بود که از نسخه خطی چاپ افست کردیم. همچنین همکاری ما با دانشگاه تهران به خصوص مؤسسۀ ما به نام مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مک‌گیل کانادا که این آثار در چاپخانه دانشگاه چاپ شد. بسیاری از این آثار مقدمۀ انگلیسی و فرانسوی دارد که باید ترجمه شوند. کاشف‌الاسرار نورالدین اسفراینی ترجمۀ کاملی به زبان فرانسه دارد و ۱۵۰ صفحه مقدمه به زبان فرانسه که باید لااقل ترجمه شود که خود ایرانی‌ها ارزش میراث خود را بدانند. الان همین دانشجویان ایرانی که ما با آنها صحبت می‌کنیم می‌گویند فلان مسئله را فرنگی‌ها به ما دادند، انگلیسی‌ها، آمریکایی ها و… اما آنها نمی‌دانند که ما در ۱۲۰۰ سال پیش کتاب کامل الصناعه الطبیه علی بن عباس اهوازی را قبل از ابن‌سینا و قبل از قانون ابن‌سینا داشتیم که ۳ جلد آن با ترجمۀ فارسی چاپ شده است. خصوصاً در ترجمه متون عربی که ما داشتیم. باید کوشش شود که جوانان ما در هر رشته مثل فیزیک و شیمی یا هر رشته دیگر، دانشمندان اسلامی را دانشجویان بشناسند تا وقتی وارد محافل بین‌المللی می‌شوند بتوانند با سربلندی آنها را معرفی کنند. گذشته از اینکه بعضی کتابها جنبۀ حیاتی نیز برای ما دارد. ما کتاب الشکوک محمد بن زکریای رازی را عرضه کردیم. گفتند این کتاب پولش در نمی‌آید. گفتم این کتاب علمی است و اگر یک توبره چغندر آورده بودند اینجا شما می‌گفتید هوا گرمه بچه‌ها لبو نمی‌خورند پولش را در‌نمی‌آورد. این کتاب علمی است و این کتاب دو اصل را باطل می‌کند ! فرنگی‌ها می‌گویند مسلمان‌ها دو عالم محض بیش نداشتند، یکی ابن‌سینا است و دیگری رازی. ابن‌سینا کپی ارسطو و رازی کپی جالینوس است! این کتاب این نظریه را باطل می‌کند. دیگر اینکه فرنگی‌ها و به تبع آنها عرب‌ها می‌گویند زکریای رازی مسلمان نبوده و عقیده‌ای به نبوت نداشته است.حتی کتابی در کتابخانه‌های مصر هست به نام من تاریخ الالحاد فی الاسلام که اولین ملحد را محمد بن زکریای رازی ذکر می‌کند. چهل سال پیش که من کتاب السیره الفلسفیه رازی یا فلسفه رازی را چاپ کردم، معتقد بودم که چون رازی عقل‌گرا بوده دشمنان وی این کتاب را به او نسبت داده‌اند. خدا رحمت کند شهید مطهری را، که هم از کتاب من نقل کردند و این کتاب دلیل دیگری است که ثابت می‌کند بزرگان ما اهل دین بوده‌اند و اعتقاد به شریعت داشته‌اند و این مسائل بین‌المللی هم هست که ما باید در نظر بگیریم. چند سال پیش شیخ کویت از من دعوت کرد به کویت بروم. او می‌خواست به بهترین کتاب تاریخ طب اسلامی ۱۰۰هزار دلار جایزه بدهند. بلیط فرستادند و من رفتم. مؤسسه‌ای آنجا بود به نام تقدم علمی و کتابهایی را که من به عربی در تاریخ پزشکی چاپ کرده بودم آنجا بود. گفت این تدبیر شیخ ماست که آمده یک عجم را مشاور خودش قرارداده که این ۱۰۰هزار دلار را به کدام عرب بدهد؛ که ما این جایزه را دادیم به کسی که ۳۰جلد کتاب الشامل فی الصناعۀ الطبیه ابن نفیس را در ابوظبی چاپ کرده بود. ابن نفیس همان کسی است که حرکت دورانی خون را کشف کرده بود سیصد سال قبل از هاروی. الان این مسائل بین‌المللی است و ما نمی‌توانیم بگوییم ایران همان ایران ۶۰-۷۰ سال پیش است. یونکسو کتابی چاپ کرده به نام تاریخ علم و تمدن در اسلام که ادیتور آن یک عرب است. نویسندگان که درباره شیعه و ایران نوشته‌اند یا ترک‌اند یا عرب‌اند.حالا اتفاقی است که چون رئیس آن با من یا دکتر معصومی همدانی یا سید حسین نصر دوست بوده ما مقاله‌ای به زبان انگلیسی آنجا داریم ولی در هر حال چرا زندگینامه دانشمندان ایرانی را باید عرب‌ها و ترک‌ها بنویسند.

در پایان مراسم نیز لوح تقدیری از سوی دکتر محمدحسین امید،سرپرست دانشگاه تهران به دکتر مهدی محقق، استاد پیشکسوت زبان و ادب فارسی و چهره ماندگار عرصه فرهنگ و دانش ایران اسلامی اهداء شد.