خزانه عامره

این کتاب مروری بر خزانه عامره اثر غلامعلی آزاد بلگرامی – از بزرگترین تذکره نویسان هند در قرن دوازدهم هجری – و چگونگی تصحیح و حاشیه‌نویسی بر آن است.

آزاد بلگرامی در ۲۵ صفر روز یکشنبه ۱۱۱۶ هجری قمری در قصبه بلگرام از توابع صوبه اوده در پورب هندوستان متولد شده است و نسبت او به عیسی پسر زید شهید پسر امام زین العابدین (ع) می‌رسد. آثار آزاد شامل تذکره‌های او، دیوان اشعار فارسی و عربی، مثنوی‌ها و منظومه‌های او، آثار علمی – ادبی چون سفرنامه، ترجمه و شرح هستند و از مهم‌ترین این آثار می‌توان به دیوان اشعار فارسی و عربی، مثنوی سراپای عشق، مثنوی در جواب مثنوی میرعبدالجلیل بلگرامی، مثنوی مظهرالبرکات به عربی، مثنوی طلسم اعظم، مثنوی معراج الکمال، تذکره خزانه عامره، تذکره سرو آزاد، تذکره ید بیضا، مآثر الکلام، شجره طیبه، روضه الاولیا، غزالان الهند، کشکول، شفاء العلیل و … اشاره کرد.
تذکره مذکور که حاوی احوال و اشعار ۱۳۵ شاعر صاحب‌صله است، اغلب شاعران بنام ایرانی و هندی پارسی‌گو را در بر دارد. مولف در خلال ذکر احوال و اشعار این شاعران، اغلب در مباحث تاریخی و ادبی و بخصوص نقد ادبی وارد می‌شود. برخی از اطلاعاتی که از خلال سطور این کتاب، در مورد شاعران، افراد و وقایع به‌دست می‌آید، گاه نادر و منحصربفرد است.
این تذکره در تاریخ ۱۱۷۷قمری و بعد از دو تذکره دیگر وی یعنی سرو آزاد و ید بیضا نگاشته شده است و به گفته مولف تاریخ تذکره‌های فارسی از نظر دقت و صحت تراجم و ذکر حوادث تاریخی زمان و پاره‌ی نظرات انتقادی مولف از تذکره‌های خوب محسوب می‌شود.
برای تصحیح این کتاب از دو نسخه موجود در کتابخانه‌های ایران، یعنی نسخه خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و چاپ سنگی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی استفاده شده که هر دو نوشته کاتبان هندی هستند:
نسخه خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران: با خطی خوش، اما گاه مغلوط نوشته شده است و نگارش ۱۲۵۵ هجری قمری در هند است. دارای جلد مخملی و صفحات بسیار نازک و آسیب پذیری دارد.
نسخه چاپ سنگی کتابخانه مجلس شورا: که در کانپور هند در سال ۱۲۸۷ ق به طبع رسیده و براساس نوشته‌ای که در پایان کتاب به دست کاتب آن نگاشته شده، نام کاتب محمدتقی علی‌خان نقی ذکر شده است.
روش تصحیح به صورت التقاطی و با استفاده از کتب متعدد دیگر، از جمله دیوان‌های شاعران، تذکره‌های دیگر و فرهنگ‌های لغت قدیم و جدید انجام شده است. یعنی در واقع هیچ کدام از دو نسخه مذکور اساس قرار نگرفته‌اند و از آنجا که هر دو نسخه به یک اندازه مغلوط بوده‌اند اغلب برای خواندن کلمات، لزوم مراجعه به دیوان‌های شاعران و تذکره‌ها و فرهنگ های لغات قدیم و جدید و استادان هندی، فارسی و عربی وجود داشته است. برای استفاده بیشتر خوانندگان واژه‌نامه‌ای در پایان کتاب ترتیب داده شده و نکات و ابیات دشوار و عبارات و ابیات عربی در پی‌نوشت‌های هر بخش شرح داده شده است. فهرست‌های اماکن و اسامی اشخاص در پایان کتاب نیز آمده است.
این کتاب به کوشش منصوره تدینی در ۶۹۶ صفحه از سوی انتشارات میترا در سال ۹۳ منتشر شده است.