نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
مراسم مجازی بزرگداشت دکتر محمد جعفر محجوب؛ استاد دانشگاه تهران، ادیب و فرهنگ پژوه به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دوشنبه ۳۱ شهریورماه ۱۳۹۹ برگزار شد. در این مراسم حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،مهدی محقق رئیس هیأت مدیره انجمن، محمد جعفر یاحقی استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مهدی ماحوزی عضو هیأت علمی […]
مراسم مجازی بزرگداشت دکتر محمد جعفر محجوب؛ استاد دانشگاه تهران، ادیب و فرهنگ پژوه به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دوشنبه ۳۱ شهریورماه ۱۳۹۹ برگزار شد. در این مراسم حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،مهدی محقق رئیس هیأت مدیره انجمن، محمد جعفر یاحقی استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مهدی ماحوزی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اسلامی و نصرالله حدادی پژوهشگر و تهران شناس سخنرانی کردند.
در باب ادب و فتوت محجوب حسن بلخاری درابتدای این برنامه گفت: در میان آثار متنوع و متعدد استادِ ادب عامه، دکتر محمدجعفر محجوب، اثری نیز در باب فتوت‌نامه‌ها وجود دارد: تصحیح و چاپ فتوت‌نامه سلطانی اثر مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری که در سال ۱۳۵۰ توسط بنیاد فرهنگ ایران چاپ و منتشر شده است.برای این حقیر که سال‌هاست در جهت کشف مبانی نظری و حکمی هنر و معماری ایران قدم و قلم می‌زنم و بی‌شک یکی از منابع بنیادی و بسیار مستند در کشف مبانی حکمی و سلوک رفتاری هنرمندان، صنعت‌گران، بنایان و معماران را فتوت‌نامه‌ها به‌ویژه فتوت‌نامه سلطانی می‌دانم، این انتخاب دکتر محجوب برای من هم بسیار جالب توجه بود و هم سؤال برانگیز. اوادامه داد: سؤال برانگیزی، از این رو که چگونه یکی از برجسته‌ترین ادیبان و فرهنگ پژوهان معاصر که در باب ادبیات ایران از عصر فردوسی تا جهان معاصر بسیار تلاش نموده و آثاری چون: آفرین فردوسی، ادبیات عامیانه ایران (مجموعه مقالات درباره اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ا و آداب و رسوم مردم ایران)، از هفت پیکر تا هشت بهشت (تأملاتی در شعر فارسی، انتخاب و انطباق منابع ادب فارسی برای ت‍دوی‍ن ک‍ت‍اب‌ه‍ای ک‍ودک‍ان و نوجوانان)، تحقیق در اح‍وال و آثار و اف‍ک‍ار و اش‍ع‍ار ای‍رج م‍ی‍رزا و خ‍ان‍دان و ن‍ی‍اک‍ان او، خ‍اک‍س‍ت‍ر ه‍س‍ت‍ی، درباره کلیله و دمنه (تاریخچه، ت‍رج‍مه‌ها و دو باب ت‍رج‍م‍ه ن‍شده از کلیله و دمنه)، سبک خراسانی در شعر فارسی (بررسی مختصات سبکی شعر فارسی از آغاز ظهور تا پایان قرن پنجم ه‍ج‍ری) ن‍م‍ای‍ش کهن ای‍ران‍ی، درخشنده چون مهر: مقاله‌هایی در نثر کهن فارسی (تفسیر ـ داستان ـ ادبیات عامه) پدید آورده، در میان تحقیقات و تتبعات خود به فتوت‌نامه‌ها روی آورد؟ پاسخ این سؤال را در بنیادگذاری رویکردی نوین به ادبیات ایران توسط دکتر محجوب یافتم: ادب عوام: «محمدجعفر محجوب، پایه‌گذار کرسی «ادب عوام» در دانشکده هنرهای دراماتیک بود پیش از آن، هیچ دانشکده‌‌ای چنین درسی نداشت مسلماً آشنا شدن دانشجویانِ رشته‌های نمایشی با ظرایف ادب عوام و آداب و رسوم نمایش‌های بومی در پرورش ذوق آنان بسیار سودمند است» رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اضافه کرد: از همین روست که محجوب در مصاحبه‌ای، ادبیات رسمی ایران را شامل دو رشته شعر و نثر دانسته اما ادبیات عوام را دارای سه بخش شعر، نثر و ادبیات نمایشی می‌داند.ادبیاتی نمایشی که شامل نقالی، معرکه‌گیری، تقلید و تعزیه‌خوانی است. او تأکید کرد: محجوب در بازشناسی ریشه‌های تاریخی این ادبیات نمایشی به کتاب فتوت‌نامه سلطانی می‌رسد و این اثر را که از جمله فصولش «در شرح حال ارباب معرکه» بود تصحیح و با مقدمه‌ای عالمانه و تفصیلی به چاپ می‌رساند.(در سال ۱۳۵۰) و از این راه کمک شایانی به تحقیق و تتبع در باب فتوت‌نامه‌ها می‌نماید. استاد دانشگاه تهران در ادامه سخنان خود گفت: مقدمه بیش از صد صفحه‌ای او در این کتاب، یکی از مراجع مهم فتوت و فتوت‌نامه‌شناسی در تاریخ ایران و اسلام است.محجوب در این مقدمه از معنای فتوت می‌گوید و از کاربرد کلمه فتی در قرآن و نیز شرح لافتی الاعلی لاسیف الاذوالفقار.تلاش وی در کشف ریشه‌های تاریخی فتوت و نیز ظهور فتیان و فتوت‌نامه‌ها و مهم‌تر تأثیرات فردی و اجتماعی آن بسیار ستودنی است.محجوب در این مقدمه شرح می‌دهد چگونه اخلاق فتیانی در صدراسلام به نوعی سلوک رفتاری زاهدان مسلمان تبدیل و سپس از طریق همین زهد به جهان تصوف و عرفان وارد شد، آنچنانکه به بابی از ابواب عرفان و حکمت ما بدل گردید.دقیقاً از همین روست که محجوب نخستین تعاریف از فتوت و فتیان را از عرفای به نامِ دوران اولیه تصوف اسلامی ذکر می‌کند همچون معروف کرخی که گفته بود «جوانمردان را سه نشانه است: وفای بی‌خلاف و مدح بی‌چشم داشتِ پاداش و بخشیدن بی‌سؤال». بلخاری دربخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: یکی دیگر از مراجع دکتر محجوب در بیان تاریخچه و سیر تحول فتیان، رجوع به سفرنامه ابن‌بطوطه است.وی شرح می‌دهد چگونه در شهرهایی چون قونیه و اصفهان فتیان ظاهر شده و پیش از آن‌که نمود و نماد حکومت باشند، نمود اخلاقیاتی برجسته در میان مردم بودند.البته ابن‌بطوطه نامی از فتیان و جوانمردان نمی‌برد اما در میان گروه‌های اجتماعی به صفاتی اشاره می‌کند که از دیدگاه محجوب همان‌ها، صفات فتیان و جوانمردان است.بازگشت منشأ اصلی جریان‌های فتوت که مردم بوده‌اند بحث بعدی دکتر محجوب است.از دیدگاه آن مرحوم، آیینی که از میان مردم و توده‌ها آغاز شده بود به میان مردم بازگشت و فتوت به تصوفی عامیانه بدل شد که دارای راه و رسم‌های ساده و عملی در حد فهم پیشه‌وران و جنگجویان و کشاورزان و خلاصه عامه مردم بود و دراین مسیر علم فتوت نیز پدید آمد که به تعبیر کاشفی در فتوت‌نامه سلطانی، شعبه‌ای از علم تصوف بود. اودرپایان سخنرانی خود گفت: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی قدردان زحمات گرانقدر بزرگان و دانشورانی است که با تحقیق و تتبع جانفرسای خویش در شناسایی و شناساندن فرهنگ ایران و اسلام کوشیدند.خداوند همه این رهروان صدیق علم و آگاهی را مورد رحمت خاصه خود قرار داده و به‌ویژه روح مرحوم دکتر محمدجعفر محجوب را قرین رحمت و آمرزش فرماید.از همکاران ارجمندم که در این دوران کرونایی باعث نشر کتاب ارجنامه آن مرحوم شدند، سپاسگزارم و نیز از نویسندگان گرانقدری که با ارسال مطلب و مقاله بر وزانت این ارجنامه افزودند.
محجوب؛ متخصص در سبک شناسی در ادامه این نشست مجازی، مهدی محقق طی سخنان کوتاهی گفت: مرحوم دکتر محمدجعفر محجوب، از ادبا و دانشمندان همزمان ما بودند، در زبان و ادب فارسی مهارت داشتند، رساله دکتری ایشان درباره سبک‌های مختلف بود و در سبک‌شناسی متخصص بودند. اوافزود: من و ایشان در درس مرحوم بدیع‌الزمان فروزانفر هم‌کلاس بودیم.در آن کلاس مرحوم سیدجعفر شهیدی و آقای دکتر احمد مهدوی دامغانی هم حضور داشتند و کلاس پرباری بود.فروزانفر هم در درس خود درباره تحلیل تاریخی و جایگاه ادبیات فارسی در دوره‌های مختلف سنگ تمام می‌گذاشت. رئیس هیأت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تأکید کرد: محمدجعفر محجوب دانشمند بود.ایشان و سایرین مایه افتخار دانشکده ادبیات بودند.
محجوب؛ استاد مسلم ادب فارسی درادامه مهدی ماحوزی سخنرانی کرد.اودرابتدا گفت: محجوب استاد مسلم سبک خراسانی در شعر فارسی است. اوادامه داد: نخست از خواجه شیراز، حافظ شیرین سخن همت می‌طلبم که در غزلی بلند و سراسر شوریدگی و سرمستی، زبان حال ما در وصف محمدجعفر محجوب و هنر و فرهنگ آن شادروان رقم زده است: «عاشق و رند و نظربازم و می‌گویم فاش / تا بدانی که به چندین هنر آراسته‌ام» ماحوزی افزود: محجوب، این وجود گران‌سنگ که استاد مسلم ادب فارسی، پژوهش‌های فرهنگی و تاریخی است، استاد دانشگاه‌های تهران و تربیت معلم و دیگر مراکز علمی کشور در همه مقاطع تحصیلی از یک سو ، و استاد پژوهشگر نام‌آور به‌ویژه پس از انقلاب فرهنگی در پنجاب پاکستان، آکسفورد انگلستان و استراسبورگ فرانسه ، کالیفرنیا و برکلی آمریکا و از سوی دیگر بوده است. از کارهای معتبر ادبی و پژوهشی وی، معرفی تام و تمام کلیله و دمنه، فن نگارش، برگزیده آثار نویسندگان معاصر، برگزیده غزل‌های شمس تبریزی، رساله‌ای ویژه در زمینه ادبیات کودک و نوجوان و بویژه اثر بی بدیل او «آفرین فردوسی» است که دربردارنده مجموعه مقالات این ادیب فرزانه درباره حکیم ابوالقاسم فردوسی است. وی همچنین مقالاتی پربار در باب خواجه شیراز به نام «صدای عشق» و تصحیح کلیات عبید زاکانی و …دارد. او ادامه داد: محجوب در جاودان ساختن ادبیات عامیانه نقشی ابتکاری دارد. مقاله‌های مختلف او درباره آداب و رسوم مردم ایران و اثر جاودانش به نام «ادبیات عامیانه ایران»، از کارهای ماندگار اوست. در این کار سترگ، همسر فرهیخته استاد محجوب، خانم زهرا اقبال، برادر گرامی‌اش آقای حسن اقبال و دختر محبوبش خانم شهرزاد محجوب و دوستش دکتر حسن ذوالفقاری کوشش‌های فراوان داشته‌اند . او تصریح کرد: چیرگی استاد بر زبان‌های عربی ، فرانسه و انگلیسی در گستردگی دامنه پژوهش‌های او و پیمودن مراتب علمی‌اش، نقشی اساسی داشته است و با توجه به آنچه گفته آمد، در مجموع باید گفت «سبک خراسانی در شعر فارسی» شاهکار اوست. در این اثر، مختصات سبکی شعر فارسی از ظهور تا پایان قرن پنجم بررسی شده است. عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: در این اثر، دکتر محجوب با توجه به مفهوم سبک در مغرب‌زمین و به‌ویژه در اندیشه ارسطو، بر‌آن است که این حکیم می‌گوید به اندازه انواع مختلف ادبی، چون ادب غنایی، حماسی، تعلیمی و نمایشی، سبک های ادبی وجود دارد. زیرا کیفیت سبک غنایی با کیفیت سایر سبک‌ها متفاوت است. ارسطو طبقه‌بندی سبک‌های ادبی بر اساس انواع ادبی را دقیق‌تر می‌داند. ماحوزی با اشاره به تعریف سبک ادبی از دیدگاه بوفون، نویسنده فرانسوی گفت: سبک عبارت است از طرز بیان آنچه در ضمیر ما جوانه می‌زند. هر گوینده و نویسنده‌ای تنها در عصر خود صاحب آن سبکی است که داشته‌اند یا دارند. ساختمان زبان و سرشت آن در ماهیت سبک آن نویسنده مؤثر است. هر زبان در هر دوره‌ای ساختمانی دارد که ویژه آن دوره است. حافظ و مولانا را باید با سبک زبانی خود آنها شناخت. فلسفه تفاوت سبک‌های خراسانی، عراقی و هندی درست در همین نکته نهفته است که سبک، قائم است بر لفظ که آفریننده معنی است. در زبان‌شناسی جدید هم معانی ذهنی نویسنده و گوینده را قائم به الفاظی می‌دانند که آن معانی ذهنی را آفریده است. غربیان هم معتقدند که سبک ساده، سبکی است بیرون از صنایع ادبی که امروز بدان سبک مرسل گویند. سبک مبالغه‌آمیز و لبریز از صنایع لفظی و معنوی، سبک عالی و مصنوع است و سبک معتدل، حد وسط میان آن دو است. گلستان سعدی ما، نمونه کامل نثر سبک عالی است.
مخاطبین عام و خاص محجوب چهارمین سخنران این نشست محمد جعفر یاحقی بود.او طی سخنانی گفت: دکتر محجوب در زمینه نزدیک کردن اساطیر و ادبیات حماسی به حوزه فرهنگ عامه، بسیار شاخص است.بیشترین همت ایشان متوجه ادبیات عامه بود.مقالات مختلفی از ایشان درباره شاهنامه‌شناسی چاپ شده است که بخشی از آنها در کتاب «آفرین فردوسی» منتشر شده است و این نشان‌دهنده علاقه ایشان به شاهنامه‌پژوهی و انطباق آن با ادبیات عیاری است. استاددانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد:این کتاب، افق کار دکتر محجوب است که مسائل سنگین و پیچیده را به حوزه فهم مردم می‌برد.نکته قابل‌توجه این کتاب، زبان ساده و داستان‌وار و همه‌کس فهم آن است تا برای عموم قابل‌استفاده باشد. مخاطب دکتر محجوب در همه پژوهش‌ها عموم مردم هستند در عین اینکه خواص هم می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. اواضافه کرد: در کتاب «آفرین فردوسی»، هدف اصلی او آشتی دادن علاقه‌مندان به زبان فارسی با شاهنامه فردوسی است؛ وی در این کتاب به مباحث عمومی‌تر شاهنامه پرداخته است.محجوب فارغ از فرهنگ عامه، به دو قله شعر فارسی، یعنی فردوسی و حافظ هم عشق می‌ورزید.مدتی در فرانسه و آمریکا بود، جلسات متعدد شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی داشت.درس‌گفتارهای او درباره شاهنامه، بعدها به صورت کاست و هم به شکل دیجیتالی منتشر شد و امروز یکی از بهترین و مؤثرترین درس‌گفتارها در این حوزه است.
محجوب؛استاد یگانه نصرالله حدادی سخنرانی پایانی این نشست مجازی بود که به ایراد سخن پرداخت.اوگفت: محجوب انسان یگانه‌ای در نوع خودش بود، از باب اینکه توانست فرهنگ عامه را به عنوان یک کرسی در دانشگاه تهران به‌پا کند.او توانست ادبیات عامه را به دانشگاه ببرد و تدریس کند و امروز بسیاری از دانشجویانش راه او را ادامه می‌دهند. او افزود: در برهه‌‌ای از تاریخ که کشور در هرج‌و‌مرج بود و عواقب جنگ جهانی اول دامن‌گیر ایران بود، محمدجعفر محجوب به دنیا آمد.دراین میان ثبت و ضبط فرهنگ عامه و داستان‌هایی که او عمری را صرف آنها کرد، واقعا قابل توجه و مهم است. این پژوهشگر حوزه تهرانشناسی ادامه داد: محمدجعفر محجوب، با دقت بسیار زیاد لغات و اصطلاحات مردم را ثبت و ضبط می‌کرد.خیلی‌ها اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها را جمع‌آوری کرده‌اند ولی این‌ها حالت عامیانه دارند.اما کار محجوب، ورای اینهاست.او داستان‌های عامیانه مردم کوچه و بازار را جمع‌آوری کرد که مربوط به روزگاری بود که مردم پای کرسی‌ها می‌نشستند و داستان می‌خواندند.او این داستان‌ها را به دانشگاه برد و تبدیل به واحد درسی کرد.وجه دیگر کار او این است که خودش تحقیق میدانی می‌کرد، به قهوه‌خانه‌ها و زورخانه‌ها می‌رفت و اصطلاحات رایج در آنجا را هم از نظر آواشناسی و هم از نظر معنایی ثبت و ضبط می‌کرد.یکی از کارهای او این است که سخنوری، نوعی مشاعره که در قهوه‌خانه‌ها انجام می‌شد، را ثبت کرد.کار دیگر او، جمع‌آوری فتوت‌نامه‌ها است.آنچه ما امروز مثلا «اخلاق کسب و پیشه» می‌نامیم، در گذشته به شکل فتوت‌نامه‌هایی بودند که شرافت کاری و منشور اخلاقی اصناف مختلف را در‌بر‌می‌گرفت.
درپایان این نشست، ضمن رعایت پروتکل‌های بهداشتی با حضور ریاست و معاونین پژوهشی و اجرائی انجمن لوح تقدیر و سپاس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به خانم شهرزاد محجوب فرزند ارشد مرحوم دکتر محمدجعفر محجوب اهداء شد.