بزرگداشت بانوی‌ دانشمند دکتر بدرالزمان‌ قریب در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

بزرگداشت بانوی‌ دانشمند دکتر بدرالزمان‌ قریب، زبان‌شناس و سغدی پژوه برجسته، در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

بزرگداشت بانوی‌ دانشمند دکتر بدرالزمان‌ قریب زبان‌شناس و سغدی پژوه برجسته، استاد دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بانی‌ نخستین‌ کرسی‌ آموزش‌ زبان‌ سغدی‌ در ایران‌، عصر روز شنبه ۸ آذر‌ماه ۱۳۹۳ در محل انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار گردید.
در این مراسم که با حضور شخصیت‌های علمی و فرهنگی همچون دکتر فتح‌الله مجتبایی، حجت‌الاسلام و المسلمین هادی خامنه‌ای، حجت‌الاسلام و المسلمین علی یونسی و علاقه‌مندان به علم و ادب برگزار شد، دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ جناب آقای دکتر غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر ژاله آموزگار، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر زهره زرشناس، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ دکتر حسن رضایی باغ‌بیدی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و استاد دانشگاه تهران به بیان دیدگاه‌های خویش نسبت به این استاد فرزانه پرداختند و مقام علمی و اخلاقی وی را تکریم کردند.

دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ضمن عرض تشکر از حضار گفت: ما برای تکریم و تعظیم یکی از چهره‌های درخشان علمی این مملکت در این مجلس شریف حاضر شده‌ایم.
دکتر محقق خاندان قریب را از خاندان برجسته علم برشمرد و گفت: چون جد ایشان شمس‌العلمای قریب از علمای بزرگ این مملکت بودند که نه تنها در ادبیات فارسی بلکه در ادبیات عربی استادی کم نظیر بودند.
وی در ادامه افزود: مرحوم شمس‌العلمای گرکانی قریب که تا به حال به عنوان یک ادیب شناخته می‌شد و کتاب ابدع‌البدایع و قطوف‌الربیع را تألیف کرد که هیچ‌کس گمان نمی‌کرد که ایشان تسلط به ادبیات عرب دارد و یکی از دشوارترین علوم اسلامی یعنی اصول فقه را به شعر عربی درآورد که به همت خانم دکتر قریب با مقدمه اینجانب به چاپ رسید و در پایان آن یک قصیده غرایی در مدح حضرت عبدالعظیم(ع) به زبان عربی سروده‌اند، و این بُعد شمس‌العلما ناشناخته بود. شمس‌العلما کسی بود که وقتی از دارالفنون بازنشسته شد، بدیع‌الزمان فروزانفر را به جای خود  معرفی کرد.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درباره خانم قریب گفت: دکتر بدر‌الزمان قریب استاد دانشگاه‌های مختلف از جمله پهلوی شیراز و دانشگاه تهران بود و سالها در محضر اساتید برجسته ایران مانند بدیع‌الزمان فروزانفر، مدرس رضوی و جلال‌الدین همایی و استادان خارجی همچون پروفسور هنینگ و پرفسور مارک درسدن در امریکا تلمذ کرد. هنینگ از دانشمندان و زبان‌شناسان برجسته و درجه یکی بود که کشف کرد که قابوس‌نامه‌ای را که به عنوان قابوس‌نامه اصیل به یکی از موزه‌ها در آمریکا فروخته بودند، جعلی است و جعل آن بعد از سال ۱۳۲۱ بوده است یعنی بعد از تألیف کتاب سبک شناسی مرحوم ملک‌الشعرای بهار. به علت این‌که کلمات پهلوی را که مرحوم بهار سهواً نادرست ذکر کرده بود، در این قابوس‌نامه نیز آمده بود. و بعد وقتی که این قابوس‌نامه را برای موزه بزرگ امریکا خریده بودند، صاحبان آن موزه اعلام جرم بر علیه هنینگ کردند و او گفت مینیاتورها و تصاویر آن را به آزمایشگاه ببرند. در آزمایشگاه بود که کشف شد ایشان درست می‌گفتند و آن رنگ و شنگرف و لاجوردهایی که به کار برده شده، قدیمی نیست.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه خانم دکتر قریب را متخصص زبان‌های باستانی ایران دانست و گفت: ایشان در زبان پارسی کهنه و پارسی میانه که همان زبان پهلوی باشد تخصص دارد.
وی افزود: ما توجه به زبان پهلوی نداشتیم، زیرا این زبان به اشتباه به خاندان پهلوی نسبت داده شده در حالی که ربطی به این خاندان ندارد و زبان قدیمی ایران باستان بوده است و ایرانیان قدیم در زمان ساسانیان به آن تکلم می‌کردند. کلمه «پهلوی» همان کلمه‌ای است که در شعر حاج ملاهادی سبزواری هم آمده که می‌گوید: حکمای پهلوی که شیخ اشراق از آن‌ها تعبیر به اندیشمندان و حکمای خسروانی می‌کند، معتقد بودند که وجود مانند نور است و همان‌طور که نور شدت و ضعف دارد، وجود هم شدت و ضعف دارد. نور چراغ و شمع را هم نور گویند تا برسد به قول سهروردی انوار قاهره و انوار اسپهبدیه  که منتهی به نورالانوار می‌شود که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «الله نور السماوات و الارض».
در کتاب حکمت‌الاشراق شیخ شهاب‌الدین سهروردی آمده که ایرانیان قدیم را بی جهت به شرک منصوب می‌کردند. ایرانیان قدیم آن‌چه را که یونانیان واجب‌الوجود می‌گفتند، این‌ها نورالانوار می‌گفتند و در برابر آن ظلمت بود. یعنی واجب‌الوجود، نور مطلق یا همان نورالانوار است و آن‌چه غیر از واجب‌الوجود است یعنی ممکن‌الوجود، این‌ها ظلمت هست.
شیخ شبستری می‌گوید:
سیه‌ رویی ز  ممکن  در  دو عالم                              جدا هرگز نشد والله اعلم
شیخ اشراق هم می‌گوید ایرانیان قدیم که موحد بودند و  خدا یگانه را می‌پرستیدند و از آن تعبیر به نورالانوار می‌کردند،آنها را با کفرت‌المجوس و الحاد مانی نباید ما اشتباه کنیم. بنابراین این یکی از ویژگی‌های این ملت است که آنها سند دوگانه‌پرستی را به ما نسبت می‌دهند، چنین چیزی نبوده است. کتاب حکمت‌الاشراق سهروردی و شرحش که از قطب‌الدین شیرازی هست این مسأله را تأیید می‌کند.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با تأکید بر این‌که استاد قریب هم فضایل کسبی دارد و هم فضایل موروثی و فضایل موروثی را از جدشان مرحوم شمس‌العلمای گرکانی استاد بزرگ ادبیات و عربی‌دان درجه یک گرفته‌اند، گفت: اصول فقه از علومی بسیار دشوار است و در چهارصد سال اخیر  علمای ایران هر یک خود را به این علم مشغول داشتند مثل میرزای قمی که کتاب قوانین‌الاصول را نوشته یا شیخ انصاری کتاب فرائدالاصول و آخوند ملا محمدکاظم خراسانی که کفایه‌الاصول را نوشته است. خود اصول علم مشکلی هست و آن ترکیبی است از منطق و زبان‌شناسی و این را مرحوم شمس‌العلمای گرکانی به شعر عربی درآورده که من آن را برای بعضی از دانشمندان معاصر فرستادم، همه در شگفت بودند و این به همت خانم دکتر قریب بود که وسایل چاپ آن کتاب را فراهم کردند که این دانشمند ناشناخته به دنیای علم معرفی شد.
دکتر محقق در ادامه گفت: بایستی از خانم دکتر قریب که همت خود را به کسب علم و زبان‌های قدیمی خصوصاً زبان سغدی معطوف داشتند تشکر کنیم که کارهای ارزنده و ماندگاری چون فرهنگ سغدی را تألیف کردند که کتاب برگزیده سال جمهوری اسلامی ایران نیز شد.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان خانم دکتر قریب را بانویی دانشمند خطاب کرد و گفت: اگرچه ظاهر او ضعیف و لاغر است ولی درون او یک شیر نیرومند است.
ای برادر کوه دارم در جگر                              چون شبیه غره به شخص لاغرم
دکتر غلامعلی حدادعادل از دیگر سخنرانان این مجلس بود. وی گفت: خانم دکتر بدرالزمان قریب تنها بانویی هستند که به عنوان عضو پیوسته در شورای فرهنگستان حضور دارند.
در چند سالی که دکتر مهدی محقق اقدام به برگزاری چنین مجالسی نموده‌اند و ۱۳۴ زندگینامه برای معرفی مفاخر ایران منتشر کرده‌اند، بنده فکر می‌کنم تعداد خانم‌هایی که از آن‌ها تقدیر شده است از تعداد انگشتان یک دست هم بیشتر نباشد، درحالی که خانم‌های جامعه ما شایستگی بیشتر از این را دارند. بنابراین این مجلس به  جهت آن که تقدیر از یک دانشمند ایرانی است حائز اهمیت است و هم از آن جهت که تقدیر از یک زن دانشمند است، اهمیت دارد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب‌فارسی در ادامه گفت: بنده نمی‌توانم معرف مقام علمی تخصصی خانم قریب باشم و گمان می‌کنم در این مجلس جز چند نفر همانند سرکار خانم دکتر آموزگار، خانم دکتر زرشناس و آقای دکتر باغ‌بیدی‌ و شاید چند نفر دیگر کسی را نمی‌شناسم که در رشته تخصصی خانم قریب تخصص داشته باشند ولی این امر نباید مانع از ادای احترام ما نسبت به ایشان و بیان فضایل ایشان بشود.
دکتر حداد افزود: آشنایی من با دکتر قریب به سال ۱۳۴۵ برمی‌گردد. زمانی که  من ۲۱ ساله و مربی رشته فیزیک دانشگاه شیراز بودم. بخش فیزیک را در سال ۴۵ به ساختمان‌های دانشکده علوم و ادبیات دانشگاه شیراز منتقل کردند و من چون در کارهای انجمن اسلامی هم فعال بودم، مدیریت کارهای نمازخانه را در دانشکده علوم ادبیات دانشگاه شیراز به عهده داشتم. از قضا اتاق خانم قریب در همان سالن واقع بود و من ایشان را در آنجا می‌دیدم. از همان زمان برای ایشان به عنوان یک استاد احترام قائل بودم. بعد از آن نیز این توفیق نصیب من شد که با ایشان در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی همکاری داشته باشم.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه گفت : سرکار خانم دکتر قریب به یک خاندان بزرگ تعلق دارند. بنده پیشنهاد می‌کنم که اگر ممکن باشد کسی همت کند و بزرگان خاندان قریب را در یکصد سال اخیر در یک کتاب معرفی کند. حقاً اگر ما درباره خاندان قریب در گرکان جستجو بکنیم، این خانواده به اندازه‌ای که یک کتاب مفصل علمی و افتخارآمیز برای استان مرکزی نوشته شود، صاحب بزرگان است که معروفتر از همه مرحوم میرزا عبدالعظیم قریب و بعد شمس‌العلمای گرکانی، پدربزرگ خانم قریب و خود ایشان  است.
دکتر حداد در ادامه به بیان مطالب و قرائت اشعاری  به نقل از کتاب زنان سخنور تألیف علی اکبر مشیر سلیمی پرداخت.
وی گفت: دکتر قریب افتخاری برای ایران و فرهنگستان زبان و ادب فارسی است زیرا یک شخصیت دانشمندی  هستند که در رشته تخصصی خودشان مرجعیت جهانی دارند و امروزه در جهان هر کس بخواهد برای یک کتاب یا مقاله تازه نوشته شده درباره زبان سغدی داوری را انتخاب کنند، بی شک دکتر بدرالزمان قریب برترین گزینه‌ای است که می‌توان انتخاب کرد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با برشمردن سجایای اخلاقی دکتر قریب گفت: ایشان همواره با خوشرویی، تواضع و صمیمیت در مجالس علمی ظاهر شده و توضیحات عالمانه می‌دهند و از این جهت مورد احترام همگان هستند و عالم و عارف همه به ایشان احترام می‌گذارند.