بزرگداشت استاد سید عبدالله انوار در کتابخانه ملی

تاریخ ایجاد : سه شنبه, ۲۷ آبان ۱۳۹۳ همزمان بابیست و دومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران مراسم بزرگداشت استاد سید عبدالله انوار، ادیب، نسخه‌شناس، مصحح متون کهن اسلامی، ریاضی‌دان و فیلسوف معاصر عصر روز دوشنبه ۲۶ آبان ماه ۱۳۹۳ در سالن همایش کتابخانه ملی ایران برگزار شد. در این مراسم که با حضور  خانم […]

تاریخ ایجاد :

سه شنبه, ۲۷ آبان ۱۳۹۳

1همزمان بابیست و دومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران مراسم بزرگداشت استاد سید عبدالله انوار، ادیب، نسخه‌شناس، مصحح متون کهن اسلامی، ریاضی‌دان و فیلسوف معاصر عصر روز دوشنبه ۲۶ آبان ماه ۱۳۹۳ در سالن همایش کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

در این مراسم که با حضور  خانم پوری سلطانی، از پیشکسوتان علم کتابداری ؛ دکتر توفیق سبحانی، معاون علمی – پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی؛ دکتر رجبی، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس جمهوری اسلامی ایران؛ دکتر محمدرضا نصیری،قائم مقام انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دیگر استادان و علاقه‌مندان به علم و دانش و دوستداران استاد انوار حضور داشتند.
2ابتدا دکتر غلامرضا امیرخانی  معاون کتابخانه ملی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی گفت: این استاد گرانقدر، جوان‌ترین عضو لغت‌نامه دهخدا بود که تصحیح متن جهانگشای نادری و مطالعاتی درباره مرحوم شیخ انصاری و آخوند خراسانی انجام داده است.
او افزود: دکتر انوار با فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی به تاریخ و تمدن اسلامی خدمت بزرگی کرد .
دکتر امیر خانی با اشاره به ارزش تاریخ و دانستن گذشته گفت: خیلی از ما به این فکر می‌کنیم که کاش در زمان گذشته مثلاً در  زمان بزرگانی چون ابن سینا و  ‌فارابی زندگی کرده بودیم و از محضر آنان بهره‌مند و با سبک و سیاق زندگی آنان آشنا می‌شدیم. استاد عبدالله انوار ازجمله بزرگان و فرهیختگانی است که  با دانش وسیع و تجربه بسیار خود کتاب‌ها و نسخه‌های خطی را به طور عمیق و دقیق مورد بررسی قرار داده است و فهرست‌نگاری‌هایی که او برای استفاده بهتر از نسخ خطی فراهم کرده کمک شایانی به فرهنگ و تاریخ کشور کرده است.
وی در ادامه افزود: اطلاعات و دانش گسترده او تا آنجا است که  علاوه بر حاشیه‌نویسی و بررسی کتاب شفا ابن‌سینا یا موسیقی کبیر فارابی در زمینه فقه هم اطلاع وسیعی  و حتی کتابهای فلسفه مثل هایدگر را هم مورد نقد و بررسی قرار داده است.
3دکتر مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از دیگر سخنرانان این مراسم بود که از سابقه آشنایی خود و شأن علمی استاد  انوار سخن گفت.
دکتر محقق در رابطه با چگونگی آشنا شدن خود با عبدالله انوار اظهار داشت: در سال ۱۳۳۰ که از دانشگاه علوم معقول و منقول فارغ‌التحصیل شدم با استاد سید عبدلله انوار آشنا شدم. ایشان در آن زمان هم فارغ‌التحصیل رشته حقوق و ریاضی بود اما از آنجا که مطالعات گسترده‌ای در علوم حوزوی داشت، از محدود کسانی بود که با او احساس نزدیکی می‌کردم و این آشنایی تا جایی رسید که جلسات هفتگی خانه ایشان موعد همیشگی دیدار ما بود.
وی در ادامه افزود: در آنجا  افرادی می‌آمدند و به بحث و تبادل نظر درباره فلسفه، منطق و تاریخ اسلام  می‌پرداختند. از جمله افرادی که به این مجلس می‌آمد، مرحوم دکتر عبدالجواد فلاطوری بود که هم مانند من معمم و از مشهد به تهران آمده بود تا مقدمات رفتن خود را به آلمان فراهم کند. او که بعدها از بهترین استادان دانشگاه کلن و هامبورگ آلمان شد. همچنین استادان دیگری مانند مرحوم دکتر امیرحسین آریان‌پور و مرحوم محمدباقر هوشیار که استاد آموزش و پرورش بود و بعدها مرحوم دکتر سید احمد فردید هم به ما ملحق شدند. در آن وقتی که منزل آقای انوار از تهران به دزاشیب رفت،  دوستانی که اهل علم و فضل بودند در آن جا جمع می‌شدند که شاید مجموع آنها  حدود۲۰ نفر می‌شد. از جمله این افراد مرحوم سید جلال‌الدین آشتیانی، مرحوم دکتر احسان نراقی و تیمسار فربد بودندکه بعد از انقلاب رئیس ستاد ارتش شد و از نزدیکان استاد انوار بود و پیش ایشان دانشنامه علایی می‌خواند.
4دکتر محقق با اشاره به اینکه استاد انوار همواره منشأ  خیر و فضل بوده و افراد از برکات وجود ایشان بهره‌مند می‌شدند، اظهار داشت: استاد انوار همیشه طالب علم بودند. زمانی از من خواستند که یک معلم خوب فلسفه به ایشان معرفی کنم تا نزد وی شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری را بخوانند. من نیز  مرحوم شهید آیت الله مرتضی مطهری را که آن هنگام از قم به تهران آمده و در منزل ما ساکن بودند، به ایشان معرفی کردم. چنان‌که یادم هست استاد انوار ساعت‌ ۲ بعدازظهر در مسجد مدرسه معیر که در خیابان خیام قرار  داشت با مرحوم شهید آیت الله مطهری قرار می‌گذاشتند و درس می‌خوانند.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با تأکید بر این که ایشان همواره درصدد کسب علم بودند،گفت:  در زمانی که ما دانشجوی دوره دکترای ادبیات فارسی در دانشگاه تهران بودیم، اغلب متون فارسی را استادان ما مانند مرحوم همایی و مرحوم بدیع‌الزمان فروزانفر تکلیف به ما می‌دادند. آقای انوار  که می‌دانستند که ما داریم چه کتابی را می‌خوانیم، قبلاً شروع می‌کرد و آن متون را می‌خواندند و خیلی با سربلندی می‌گفتند شما در دانشگاه  این متون را می‌خوانید اما من معلم سرخود هستم و خودم مطالعه و مطالبش را  استنباط می‌کنم و یادداشت و حاشیه می‌نویسم.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره علاقه‌مندی استاد انوار  به  فقه و اصول نیز گفت : استاد به مرحوم شیخ مرتضی انصاری علاقه و توجه ویژه‌ای داشته و دارد و کتاب  فرائدالاصول  این عالم بزرگ شیعی را که درباره اصول فقه است ولی تمام مسائل زبان شناسی و معنا شناسی است، ترجمه و شرح کرده است همچنین کتاب معالم الاصول ، فرزند شهید ثانی و شرح کفایه الاصول آخوند ملامحمد کاظم خراسانی را ترجمه و شرح کرده است .
5دکتر محقق درباره نحوه همکاری خود با کتابخانه ملی گفت: در سالهای ۳۶ و ۳۷  مرحوم سید جعفر سلطان‌القرایی از بزرگان تبریز که خیلی نگران کتاب‌های خطی کتابخانه ملی بود، اعتقاد داشت  من صلاحیت دارم که مدیریت دایره کتب خطی آن کتابخانه را عهده‌دار شوم و یکی دو دفعه توسط  مرحوم دکتر هشترودی اقدام کردند تا اینکه عاقبت در سال ۱۳۳۷ فعالیت آن بزرگوار که خود مردی کتاب‌شناس بود موجب شد که من مدیر دایره کتب خطی کتابخانه ملی بشوم.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه افزود: وقتی من به کتابخانه ملی آمدم، کتب خطی هیچ فهرستی نداشت و در جایی ثبت نشده بود. حتی بعضی از لیست‌های کتابهای خطی با مداد بود و نگرانی آن سید شریف هم از همان بود که ممکن است کتابی که ۲۰ میلیون تومان قیمت دارد برداشته شود و به جای آن کتاب مشابه دیگری که ۲ تومان ارزش داردگذاشته شود و هر دو هم برای مثال دیوان انوری باشد. از این جهت  من  برای هر کتاب یک شناسنامه‌ای به صورت یک کارت معین کردم و این برای اولین بار بود که کتابهای کتابخانه ملی هویت پیدا می‌کرد. سالهای  ۳۷، ۳۸، ۳۹  نیز به همین کیفیت و منوال گذشت  و تعدادی از کتابهایی که گم بود و به من نیز تحویل داده نشده بود، وقتی من با استاد انوار کتابها را با هم مقابله می‌کردیم، پیدا و باعث خوشحالی ما شد.
6دکتر محقق درباره ادامه همکاری‌های علمی خود با استاد انوار در کتابخانه ملی و واگذاری سمت خویش به ایشان گفت:  در سال ۱۳۴۳به دعوت خانم لمبتون به دانشگاه لندن دعوت شدم تا در آنجا تدریسکنم اما  دریغم می‌آمد که کتابخانه ملی را رها کنم. سرانجام بهترین کسی را که شایسته این کار دیدم استاد انوار بود. گفتم این جا، جایی است که به درد شما می‌خورد زیرا شما هم کتاب‌شناس و هم نسخه‌شناس هستید و هم علاقه دارید که این کتابها به مرور زمان حیف و میل نشوند. استاد انوار ابتدا قبول نمی‌کردند و می‌گفتند که این کار سختی است و مسئولیت کتابهای خطی و قیمتی است ولی من به ایشان گفتم که نگران نباشند زیرا در  اینجا هر روز مهر و موم می‌شود و کلید آن هم تنها به دست شما خواهد بود. سرانجام شب آخری که من به لندن پرواز داشتم، استاد انوار صورت جلسه را امضا کردند.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دوران خدمت استاد انوار را  تحولی عظیم  در کتابخانه ملی دانست و گفت:  ایشان موفق شد کتابهای خطی را  به صورت عالمانه فهرست بکند یعنی نه فقط اسم کتاب و اسم مؤلف باشد بلکه اظهار نظر و استنباط شخصی خود را  که این کتاب در چه زمینه‌ای قرار می‌گیرد، ذکر کرده‌اند.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه سخنانش با اشاره به دورانی که در کانادا بود و در دانشگاه مگ گیل درس می‌داد گفت: کنگره‌ای به نام کنگره جمعیت خاورشناسان آمریکا در تورنتو برگزار می‌شد که من به درخواست پرفسور روزنتال، سه دوست و استاد  ایرانی خود یعنی محمدتقی دانش‌پژوه،  دکتر سید علی موسوی بهبهانی و سید عبدالله انوار را جهت سخنرانی درباره فلسفه و علوم عقلی در ایران به ایشان معرفی کردم که حضور و سخنرانی هر چهار نفر ما در آنجا خیلی چشمگیر بود به ویژه استاد  عبدالله انوار که در این مراسم جا داشت من یادی از حضور چشمگیر ایشان داشته باشم.
دکتر محقق  افزود: عبدالله انوار به راستی ابن‌سینای زمان ما است. شرح و حاشیه‌نویسی او در نسخ خطی مثل شفای ابن‌سینا یا آثار خواجه نصیرالدین طوسی نشان از تسلط بالای او به علوم مختلف مثل ریاضی، فقه و فلسفه دارد و به جرأت می‌توانم بگویم استادی به برجستگی و وسعت دانش عبدالله انوار در علوم مختلف در ایران ندیده‌ایم.
7سپس دکتر نصرالله‌پور جوادی استاد عرفان و فلسفه اسلامی به تبیین رابطه استادی و شاگردی  پرداخت و گفت : درست است که من شخصاً شاگرد و دانشجو عبدالله انوار نبوده‌ام اما همین که از آثار و تألیفات او برای کسب دانش و آگاهی استفاده کرده‌ام رابطه استادی و شاگردی میان ما برقرار شده است. 8احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر تهران سخنران دیگر این مراسم بود که از استاد انوار  به عنوان فردی صاحب‌نظر و مطلع در حوزه تهران‌شناسی یاد کرد و گفت : در برنامه‌ای که به مناسبت سالگرد انقلاب مشروطه از خانه‌های مشروطه در برنامه تهرانگردی داشتیم از ایشان دعوت کردیم تا ما را  همراهی کنند. مشخص شد که استاد نه تنها  بسیاری از خانه‌های تاریخی و ناشناخته تهران را می‌تواند از  نظر موقعیت شناسایی کند بلکه درباره  خاندان یا مالکان قبلی آنها به تفصیل اطلاعاتی منحصر بفرد عرضه می‌کنند که  این موضوع در نگارش کتاب‌های ارزشمند در حوزه  تهران‌شناسی  بسیار مؤثر است. بنابراین استاد  با شناخت دقیق و بی‌نظیر خود اطلاع ناب تاریخی در اختیار ما قرار می‌داد که  این جنبه از دانش و آگاهی او شاید ناشناخته‌ترین وجه علمی استاد  باشد.
او ادامه داد: در این برنامه اگر ایشان همراه ما نبود مالکان خانه‌های تاریخی در را به رویمان باز نمی‌کردند، اما به علت احترام فراوان به مقام علمی ایشان ما را برای بازدید از خانه‌های ارزشمند ملی دعوت کردند.
عضو شورای شهر تهران از اعلام آمادگی و همکاری  خود با مؤسسات دیگر ازجمله کتابخانه ملی جهت چاپ آثار چاپ نشده استاد انوار خبر داد  و گفت: در دوره تصدی من در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنیادی به نام ابن سینا تأسیس شد که استاد انوار هم از اعضای علمی آن بنیاد بودند. بنا شد در آنجا کتاب شفا  ابن سینا که استاد انوار طی سالها وقت گرانمایه خود را صرف نگاشتن شرح و تعلیقه بر این اثر فاخر اسلامی کرده‌اند،آماده چاپ شود. به این معنی که تیمی زیر نظر استاد مطالب شرح و تعلیقه را تایپ و پس از دیدن و تأیید استاد، کتاب برای چاپ آماده گردد.
احمد مسجد جامعی در این باره افزود: جالب است بدانید با اینکه استاد انوار سالها با رنج و مشقت این کتاب را شرح و تعلیقه نگاشته‌اند،کوچک‌ترین دغدغه‌ای بابت آنکه ممکن است از این اوراق سوء استفاده بشود نداشتند و حتی در پاسخ به من که نگران این مسأله بودم،گفتند: مرحوم پدرم از من خواسته بودند که این کتاب را بخوانم و من به وعده خود عمل کردم و برای دانایی خود این کتاب را خواندم و چیزها از آن آموختم و کار و رسالت خود را نیز انجام دادم حالا هر چه می‌شود بشود.
9کامران فانی عضو هیأت مدیره کتابخانه ملی با اشاره به اینکه نکوداشت چنین مراسمی در کتابخانه ملی کاملاً به جا و صحیح است گفت:  عبدالله انوار سالهای زیادی عمرش را در کتابخانه ملی گذرانده است و تصویری که بسیاری از او به یاد داریم، تصویر مردی است که در لابه لای نسخه خطی غرق شده است.
برایم افتخار است که در مراسم نکوداشت استاد عبدالله انوار صحبت کنم. آشنایی من با استاد انوار به ۴۰ سال پیش برمی‌گردد و کسانی که ایشان را از نزدیک می‌شناسند، می‌دانند ا نسانی بسیار گرم و صمیمی است و می‌توانید از او یاد بگیرید و دانش‌اندوزی کنید. نمونه کمی از آثار استاد انوار در معرض دید همگان است و به نظر می‌رسد منزلت ایشان به خوبی شناخته نشده است.
وی افزود: استاد انوار بیشتر به عنوان نسخه‌نویس و نسخه شناس شناخته شده هستند و در کتابخانه ملی فعالیت داشتند. با آمدن استاد انوار کار فهرست‌نویسی نسخ خطی رواج پیدا کرد و به مدت ۲۰ سال ایشان توانستند نسخ خطی را فهرست‌نویسی و در ۱۰ جلد منتشر کنند. استاد انوار شیفته کتاب خواندن است و تمایل دارد نظرات و تحقیقات خود را در حاشیه کتاب‌ها بنویسد و امروز این حاشیه‌نویسی‌ها گنجینه‌ای ارزشمند به حساب می‌آید.
عضو هیئت علمی کتابخانه ملی عنوان کرد: استاد انوار به یک معنا ابن‌سینای زمان ماست و کارهایی نیز در رابطه با کتاب‌های ابن‌سینا انجام داده است و بدون تردید هیچ کتابی به اندازه شفای ابن‌سینا ارزش ندارد. استاد انوار احساس کرد که باید کتاب ابن‌سینا را بشناسد و نظرات امروزی را مطرح کند و به همین دلیل شروع به شرح‌نویسی بر این کتاب کرد. کتاب شفا به یک معنا در بردارنده دانش بشری است و با منطق شروع می‌شود و استاد انوار به دقت بخش‌های منطقی کتاب را مطالعه و بر آن شرح نوشته است. همچنین استاد انوار احساس کرد که اساس‌ الاقتباس را بهتر می‌تواند بیان کند و شرح آن را در دو جلد منتشر کرد.
فانی با اشاره به شناخت استاد انوار نسبت به علوم مختلف افزود: استاد انوار به طور کامل با ریاضیات قدیم و جدید آشناست و شروع به حاشیه‌نویسی بخش دوم کتاب شفا کرد. او از برجسته‌ترین صاحبنظران در زمینه موسیقی بود و برای بخش موسیقی دره‌التاج و همچنین برای کتاب موسیقی کبیر فارابی شرح و حاشیه نوشت.
وی در پایان صحبت‌های خود گفت: کار استاد انوار به صورت تطبیقی بود و امیدوارم بشود شرح‌نویسی‌های اصلی او منتشر شود. او متخصص فقه هم بود و دانسته‌های او در زمینه ریاضیات، منطق و فلسفه جدید قابل تامل است.  10در ادامه این مراسم نجفقلی حبیبی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره آشنایی خود با استاد انوار گفت: آشنایی‌ام با استاد به دهه ۴۰ در کتابخانه دانشگاه تهران برمی‌گردد و همیشه اطرافشان پر از کتاب بود. ایشان برای تمام قسمت‌های کتاب شفای ابن‌سینا حاشیه نوشت و تصمیم گرفته شد چند دانشجوی مستعد این حاشیه‌ها را پاک‌نویس کنند. متاسفانه عمر این مسائل کم بود و فرصت‌ها از دست رفت و نظارت بر این یادداشت‌ها نیز اهمیت داشت. برای همه مشخص شد که جامع‌تر از استاد انوار که در زمینه‌های مختلف ریاضی، موسیقی و فلسفه تخصص داشته باشد، کسی نیست.
وی با اشاره به مزیت‌های برگزاری بزرگداشت برای دانشمندان علمی و فرهنگی افزود: این بزرگداشت و قدرشناسی به شناخت دانشمندان کمک می‌کند و دیگر اینکه نشان می‌دهد که می‌خواهیم جامعه را به صورت مبانی علمی اداره کنیم و علم نسبت به هر چیز دیگری رجحان دارد.
حبیبی در پایان صحبت‌های خود گفت: هیچ ساعتی از وقت استاد انوار تلف نشده است، امیدوارم همتی برای چاپ آثار استاد انوار باشد. دانشجویان باید از این اساتید استفاده کنند. درخواستم این است که کوشش شود سرمایه خاصی برای چاپ آثار استاد انوار اختصاص داده شود.
از دیگر برنامه‌های این مراسم بزرگداشت نمایش فیلم مستندی از زندگی استاد عبدالله انوار بود. در پایان نیز لوح های تقدیری از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی،انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،انجمن مجموعه داران ایران و انجمن کتابداران ایران به اهدا شد. در حاشیه مراسم از سالنی به نام عبدالله انوار و تندیس این فهرست نگار برجسته  رونمایی به عمل آمد.
11سپس  استاد انوار ضمن ابراز قدردانی از برگزارکنندگان این مراسم گفت: این همت‌های بزرگان کتابخانه ملی نشانه لطف و محبت آنهاست. این قدردانی محبت آنها نسبت به کتاب است و نه من و در واقع من هیچ کسی نیستم که قابل این صحبت‌ها باشم.

وی در ادامه صحبت‌های خود با یادی از مرحوم ایرج افشار درباره فهرست‌نویسی نسخ خطی عنوان کرد: از ایرج افشار یاد می‌کنم چون باعث شد فهرست‌نویسی نسخ خطی آغاز شود. ۵۰ سال پیش کتابخانه ملی به این شکل نبود و هر کس بیکار می‌شد به آن کتابخانه می‌آمد. اما از وقتی که ایرج افشار رئیس کتابخانه شد توانست عده بسیاری را که علاقه‌مند به ادامه کار نبودند بازنشسته کند و به من گفت که باید فهرست نسخ خطی را بنویسم. در آن روزها یک یا دو فهرست خطی بود که همه را خوانده بودم و غالبا نویسنده فهرست نظرات خودش را در طول کتاب بیان می‌کرد.  12انوار افزود: پس از آن جلسه‌ای به ریاست مجتبی مینوی تشکیل دادیم و او به ما گفت هر کدام از شما باید ۲۰ عنصر درباره نسخه خطی بنویسید تا بعد از تطابق، کاربرگه بنویسیم. ما از ۸ صبح تا ۴ بعد ازظهر نشستیم و حاصل آن کاربرگه نسخ خطی، نسخه‌شناسی و شناخت خود کتابها بود.  13وی در پایان صحبت‌های خود گفت: ما میراث‌دار فرهنگ اسلامی‌ای هستیم که یکی از بزرگترین فرهنگ‌هاست و درخشان‌ترین ذهن‌ها ۱۴۰۰ سال قبل آن را بنا کردند که در آن دین و عقل کنار هم قرار گرفتند. امروز هر جنایتی انجام می‌دهند به دروغ به نام فرهنگ اسلامی مرعفی می‌شود درحالی که به شدت با این فرهنگ بیگانه است.

1415

گزارش تصویری مراسم