برگزاری مراسم بزرگداشت دکتر سلیم نیساری

مراسم بزرگداشت دکتر سلیم نیساری در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

این مراسم به پاس تجلیل از مقام علمی – فرهنگی استاد دکتر سلیم نیساری، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و حافظ پژوه برجسته معاصر با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ استادان دانشگاه و دوستداران علم و دانش روز یکشنبه ۲۵ اسفندماه در تالار اجتماعات انجمن آثار ومفاخر فرهنگی برگزار شد.

در این مراسم دکتر مهدی محقق،رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ دکتر غلامعلی حداد عادل،رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر حسن انوری،عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر فریدون اکبری،عضو هیـأت علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی؛ دکتر بهمن خلیفه،استاد زبان و ادب فارسی؛ دکتر توفیق سبحانی؛معاون علمی و پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخنرانی پرداختند.

ابتدا دکتر مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی شهادت حضرت زهرا(س) را تسلیت گفت و در ادامه درباره خدمات دکتر نیساری و استادان و ادیبان آذری زبان اظهار داشت:قطب الدین شیرازی در آغاز التحفه السعدیه ،یعنی شرح کتاب قانون ابن سینا ،آنجا که از تمدن و بقای نوع انسان سخن می‌راند می گوید:«هر مدینه فاضله‌ای نیازمند به چهار مزیت است: فرمانروای دادگر، پزشک ماهر، آب جاری، بازار رواج.سپس می‌گوید آن شهری که در آن این صفات وجود داشته باشد مانند تبریز که بهشتی از بهشت های روی زمین است؛ فیها ما تشتهی الأنفس و تلذّ الأعین».

این توصیف که قطب الدین از تبریز کرده مسلماً پرورش یافتگان این شهر باید از برگزیده‌ترین مردمان باشند- و چنین هم هست.از این شهر است که شاعر معروف قطران تبریزی صاحب دیوان و لغوی مشهور محمد حسین خلف تبریزی برخاسته‌اند و هردو به غنای فارسی کمک کرده اند و از میان فیلسوفان و متفکران این شهر جا دارد از ابو عبدالله تبریزی نام برده شود که بخشی مهم از کتاب دلاله الحائرین ابن میمون را به عربی نقل کرده که این کتاب در سال ۱۵۵۶ م در ونیز ایتالیا به زبان عبری ترجمه شده و در سال ۱۵۷۴ م در همان شهر چاپ شده است.

از علمای دین این شهر مرحوم میزرا فضل علی آقای تبریزی است که مرحوم محمد خان قزوینی با وی مباحسات و مفاوضاتی داشته که قزوینی مبهوت فضل و ادب او شده است.

از دیگر افرادی که جا دارد از او یاد شود شیخ و استاد ما مرحوم آیت‌الله شیخ محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی فقیه بزرگ تبریز است که از جوانی علاقه به زبان و ادب فارسی داشت و با نگارش کتاب فرهنگ نوبهار در دو مجلد – که در تبریز چاپ شد- و فرهنگ بهارستان – که فرهنگ مترادفات زبان فارسی بود- خدمتی سترگ به زبان فارسی کرد. همچنین با تالیف دایره‌المعارف شش جلدی قاموس المعارف فرهنگ اسلامی – ایرانی را به اهل علم عرضه داشته است

استاد سلیم نیساری نیز از دیگر استادان برجسته تبریز است که حدود ۸۰ سال از عمر پر برکت خود را در خدمت به زبان و ادب فارسی صرف کرده است. ما مفتخریم که بزرگداشت ایشان، هجدهمین مراسم بزرگداشت ادیبان آذری زبانی از خطه آذربایجان است که به زبان و ادب فارسی خدمت کرده‌اند و در انجمن برگزار می‌شود.

این چهره ماندگار عرصه فرهنگ ایران درباره سابقه آشنایی خود با دکتر سلیم نیساری بیان کرد:آشنایی من با ایشان و زنده یاد دکتر منوچهر مرتضوی به سال های آغازین دهه ۱۳۳۰ که من دانشجوی دوره لیسانس دانشکده زبان و ادبیات فارسی بودم باز می‌گردد. در آن وقتها استاد نیساری دانشجوی دکتر زبان و ادبیات فارسی و مدیرکل وزارت فرهنگ بود. ما غالباً یکدیگر را در کتابخانه طهوری می‌دیدیم.بعدها ارتباط ما بیشتر شد و پس از انقلاب هر دو هفته یکبار در فرهنگستان زبان و ادب فارسی یکدیگر ملاقات می‌کردیم و از ملاحظات خاصی که درباره حافظ داشت، برخوردار می‌شدم.او با فروتنی ویژه خود عبارات عربی دیوان حافظ را نزد من می‌آورد و با کمک یکدیگر به برخی از مشکلات می‌پرداختیم.

دکتر محقق در ادامه افزود نکته جالبی که از کوشش‌های سالیان دراز از زندگی علمی دکتر نیساری بر می‌آید این است که این استاد با وجود آنکه در محیط غیر زبان فارسی زاده و پرورش یافته چگونه همت خود را در هشت دهه از زندگی پربار خود به ترویج و نشر زبان و ادبیات فارسی پرداخته و ملت ایران را از علم سرشار خود بهره‌مند ساخته است.

دکتر محقق در ادامه از دکتر حسن انوری و خدمت ایشان به زبان و ادب فارسی یاد کرد و گفت: دکتر انوری چند نوع فرهنگ زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است. ما خوشحالیم که زبان فارسی نماد هویت ملی و فرهنگ ما است و ما باید این را عزیز بداریم و خدمت کنیم و اینطور نباید باشد که شمارگان چاپ کتاب‌هایی که میراث فرهنگی ما هستند کاهش یابد. اینطور نباشد که کسی کتابی در ادبیات فارسی بنویسد و بعدا ناقص بماند و ناچار بشود از دیگران کمک بگیرد. مثلاً همین دیوان ناصرخسرو که قرار بود در ۵ جلد به چاپ برسد، شرح دو جلد اول و دوم آن منتشر شد ولی بقیه متوقف ماند. در مملکتی که هفتاد میلیون جمعیت دارد و به زبان فارسی سخن می‌گوید و ادب فارسی فرهنگش است نباید اینطور باشد که تا قیمت کاغذ قدری گران شد،چاپ کتاب متوقف شود.

وی در پایان اظهار امیدواری کرد که سیرت علمی و عملی استاد نیساری الگو و اسوه برای نسل جوان بویژه دانشجویان قرار گیرد و مجالس بزرگداشت انجمن مانند گذشته به طور ماهانه و مرتب برگزار شود.

سپس دکترغلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این مراسم به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: مایه خوشبختی است که جناب دکتر محقق در دوره دومی که به ریاست انجمن مفاخر منصوب شده‌اند، اولین بزرگداشت این انجمن را به شخصیتی اختصاص داده‌اند که در سزاواری ایشان متفق‌القول هستیم. به نظر من بارزترین خدمت استاد نیساری به دستگاه تعلیم و تربیت این سرزمین بوده است و این مراسم، قدردانی از خدمات مدیری با سابقه است که علاوه بر تدریس و تألیف کتاب وقت و عمر خود را صرف اداره دستگاه‌های مختلف فرهنگی کرده است.

وی افزود: در شخصیت علمی نیساری، چند ویژگی برجسته وجود دارد: جنبه نخست توجه او به زبان فارسی است. وی علاوه بر زبان و ادبیات فارسی به اهمیت آموزش آن نیز توجه داشته‌اند. در کشور ما اندک کسانی هستند که به آموزش علم عنایت دارند. آقای دکتر نیساری با تحصیل در دانشگاه‌های انگلستان و آمریکا، روش تدریس زبان فارسی را درک کرده‌اند. باید او را از پیشگامان روش‌شناسی آموزش زبان و خط فارسی دانست. او به ویژه در زمینه آموزش درست زبان فارسی به اطفال پژوهش کرده است.

استاد نیساری، آموزش املاء، انشاء و رسم‌الخط فارسی را از ۶۰ سال پیش مد نظر داشته است، هم تقدم فضل داشته‌اند و هم فضل تقدم.

دکتر حداد عادل افزود: جنبه دیگر شخصیت ایشان، عشق به حافظ و نسخه‌شناسی حافظ است. می‌دانیم که مقوله مهم تحقیقی در حافظ‌شناسی، شناخت نسخه‌های حافظ است. استاد نیساری با دقت و علاقه بسیار به گردآوری نسخ و معرفی آنها پرداخته است.

وی ادامه داد : استاد نیساری در شیراز زمانی بنیانگذار دانشکده ادبیات در آنجا بودند و در دانش‌سرای عالی و نیز در دانشکده علوم تربیتی مشغول به تدریس بودند.

حداد عادل با اشاره به پیشینه شاگردی خود و همسرش نزد استاد نیساری تصریح کرد: استاد نیساری در عین متانت و سلامت نفس شخصیت اخلاقی دلپذیر دارند و ایران دوستی نیساری به شدت مورد توجه است و این امر نشان می‌دهد که بزرگان آذربایجان به ایران و زبان فارسی عشق می‌ورزیدند.
دکتر حداد عادل اظهار داشت: از دیگر ابعاد شخصیتی ایشان، سابقه مطبوعاتی‌شان است که کمتر مورد توجه قرار گرفته و تخصص دیگر او تمبرشناسی است.

وی هفت وزیر آموزش و پرورش را از سال ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۹ درک کرده است. مدتی در یونسکو و سپس به مأموریت یونسکو به کشورهای آفریقایی و آسیایی سفر کرده است.

در ادامه دکتر حسن انوری عضو پیوسته فرهنگستان ادب فارسی مقاله‌ای درباره تاریخچه نسخه‌شناسی دیوان حافظ ارائه کرد. وی گفت : حافظ از آن سخنورانی است که در روزگار خود به نهایت اجتهاد رسیده است و معاصران عصر وی به این مسئله اذعان کرده‌اند.

دکتر انوری در ادامه افزود: از زمانی که علامه محمد قزوینی باب تصحیح انتقادی متون ادبی را گشود و به همراه قاسم غنی به تصحیح انتقادی حافظ دست زد، پس از انتشار دیوان حافظ چاپ قزوینی غنی نسخه‌های متعددی متعلق به قرن ۹ شناخته شد که علمی ترین آنها نسخه‌ای است که دکتر نیساری ترتیب داده است.

حسن انوری یادداشتی را در باره تصحیح نیساری از دیوان حافظ نسخه ابوالقاسم غنی خواند و اظهار کرد: امروزه نام نیساری با نام ابوالقاسم غنی قرین شده است.

دکتر فریدون اکبری عضو سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی شخصیت سلیم نیساری را دارای اضلاع مختلف از جمله ضلع آموزش زبان و ادب فارسی دانست و درباره تمرکز استاد نیساری بر آموزش به کودکان سخنرانی کرد.

دکتر اکبری گفت: پاسداشت چهره‌های پر فروغ فرهنگی، پاسداشت فکر و شعور فرهنگی خودمان است. استاد نیساری از ۶۵ سال پیش برای رشد علمی شیوه آموزش زبان و خط فارسی خدمت کرده است.کتابهای آموزش انشاء و آموزش هنرهای زبان نمونه ای از خدمات هستند که همچنان نگاه‌ها و حرف‌های تازه‌ای دارند. یکی از کتابهایی که در تاریخ آموزش رسمی ایران برای آموزش فارسی در پایه اول دبستان نوشته شده؛ کتاب اول فارسی، دارا و سارا تالیف استاد نیساری در سال ۱۳۲۸ است که نخستین بار روش هجایی را در آن به کار برد. در حالی که قبل از آن کتاب فارسی اول دبستان را شادروان باغچه‌بان بر مبنای حرف نگر نگاشته بود که شیوه‌ای سازه‌یی بود و کار نیساری در این زمینه یک نوآوری محسوب می‌شد. ویژگی دیگر آن بود که آن را به صورت رنگی چاپ کرد و شخصیت‌های نمادینی مثل دارا و سارا را وارد آموزش زبان فارسی نمود.

وی افزود: ویژگی سوم کتاب اول دبستان تألیف دکتر نیساری این است که در مطالعات روانشناسی وی ریشه دارد. مخاطب آموزش ما کودکان از دو جنس دختران و پسران هستند و باید کتاب به گونه‌ای تألیف شود که هر دو جنس در آن با کتاب هم‌ذات پنداری کنند. وی نخستین بار این دو پهنه را در کتاب خود به کار برده است.

بهمن خلیفه استاد زبان و ادب فارسی سخنران دیگر این مراسم بود که در خصوص مقام استاد نیساری گفت: استاد نیساری از دو جهت کارنامه پرباری دارد که یکی تعلیم و تربیت و دیگری حافظ شناسی اوست. او نیساری حافظ پژوه بزرگی است.

وی ادامه داد نیساری دلبستگی خاصی به حافظ داشته و سال ۱۳۲۷ کتاب سخن عشق او منتشر شد که این نشان از علاقه و دغدغه این حافظ پژوه بزرگ است.

وی تصریح کرد: استاد نیساری همواره در پی یافتن نسخه‌های دیوان حافظ بوده و در این راستا هم مجموعه‌های بسیاری را منتشر کرده‌اند که همه آنها به زحمت و تلاش سال‌های بسیار او بر می‌گردد.
خلیفه خاطر نشان کرد: سخن درخصوص مقام و منزلت این حافظ پژوه بزرگ بسیار است و برای او آرزوی سلامتی و طول عمر دارم.

دکتر توفیق سبحانی نیز درباره تکریم استاد نیساری نسبت به دیگر استادان فن سخنرانی کرد. وی سخنان خود را با بیان خاطره یادداشتی در تاثیر معلم آغاز کرد. وی گفت: در جشن‌نامه استاد سلیم نیساری در یادها و خاطره‌‌ها عکسی است که جناب نیساری در هفتاد سال پیش نشان می‌دهد که هشت دانش آموز چشم به دستهای ایشان دوخته‌اند و مطالبی را که ایشان بیان می‌کنند، می‌بلعند.

دکتر سبحانی در ادامه درباره آثار دکتر نیساری اظهار داشت : صرفنظر از آثار علمی متعددی که استاد تالیف و منتشر ساخته‌اند باید گفت آثار اصلی استاد مردان زنده‌ای هستند که ایشان تحویل محیط علمی این مرز و بوم داده اند.

این پژوهشگر زبان و ادب فارسی در پایان خاطراتی از خود در ارتباط با استاد دکتر منوچهر مرتضوی بیان داشت. همچنین به ذکر خاطره ای از دکتر رضا ایران‌دوست، استاد دانشگاه تبریز نقل کرد.

سپس دکتر سلیم نیساری به خاطر برگزاری مراسم از دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تشکر کرد. وی گفت : زمانی که گفتند می ‌خواهیم برایت بزرگداشت برگزار کنیم جواب دادم من اهلیت بزرگداشت را ندارم، چون کاری انجام نداده‌ام که درخور ارج و بزرگداشت باشم.

این حافظ‌پژوه سپس با اشاره به این‌که کتاب‌ها و آثارش را در راهرو تالار اجتماعات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به نمایش گذاشته‌اند با خواندن شعر «زندگی صحنه یکتای هنرمندی ماست، هر کسی نغمه خود خواند و از صحنه رود…» گفت: کتاب‌های من نغمه من هستند. انسان در جریان زندگی متحیر است و مطمئن نیست که آن‌چه سرنوشت اوست محتوم است یا این‌که خود می‌تواند با اراده و همت آن را تغییر دهد.

نیساری در ادامه به بیان خاطره‌ای از روزی که توسط علی‌اکبر سیاسی به سمت منشی دفتر وزارت فرهنگ درآمده بود اشاره و اظهار کرد: پس از این‌که در دفتر وزارت فرهنگ به عنوان منشی مشغول به کار شدم یک روز مرحوم بدیع‌الزمان فروزانفر به دیدن وزیر فرهنگ آمده بود که در پایان ملاقات‌شان قرار بود نامه‌ای به خط من نوشته شود و همان‌جا به امضای وزیر فرهنگ برسد، وقتی من نامه را نوشتم مرحوم فروزانفر خطاب من گفت که نیساری هم خط‌ت خوب است هم ربطت، اما این کار اداری برای تو به منزله سم است. حالا امروز متحیرم که اگر استعداد آینده‌نگری و خصوصیت پندپذیری و اراده تصمیم‌گیری قوی داشتم باید همان فردا استعفا می‌کردم اما جوانی مانع این کار شد و باعث شد ۲۰ سال از عمرم را به کار اداری بگذرانم.

او ادامه داد: البته من کار اداری را با کارآموزی همراه کرده بودم، ولی امروز نمی‌دانم که آن مقدار از زندگی‌ام را که صرف کار اداری کرد‌ه‌ام صحیح بوده یا عمرم تلف شده است.

این پژوهشگر سپس این شعر را خواند: نور جام در ظلمت‌آباد بدن گم کرده‌ام/ آه از آن یوسف من که در پیرهن گم کرده‌ام / چون نم اشکی که از مژگان فروغلتد به خاک/ خویش را در پیش پای خویشتن گم کرده‌ام.

نیساری در پایان سخنانش از فریدون اکبری شلدره به خاطر یادآوری برخی از کارهایی که او در گذشته برای زبان و ادب فارسی انجام داده، تشکر کرد و گفت: معمولا این‌گونه است که کسانی که در آینده درباره مسأله‌ای صحبت می‌کنند، بیش‌تر مایلند که همه کارها را به خود نسبت دهند و از کارهای گذشتگان سخن نمی‌گویند، اما آقای اکبری درباره کارهایی که من در گذشته انجام داده‌ام، صحبت کردند و این لطف ایشان را می‌رساند.

او همچنین از برخی از اعضای انجمن استادان فیزیک و ریاضیات که در این مراسم حاضر بودند، قدردانی کرد.

در پایان این مراسم، لوح تقدیر انجمن آراسته یه نشان زرین، لوح تقدیر فرهنگستان زبان و ادب فارسی و لوح تقدیر معاون وزیر آموزش و پرورش به استاد نیساری توسط دکتر مهدی محقق، دکتر غلامعلی حدادعادل ، حجت‌الاسلام هادی خامنه‌ای و دکتر فریدون اکبری به استاد دکتر سلیم نیساری اهدا گردید.